DŹWIĘKI OBCE
Dźwiękiem obcym nazywamy dźwięk nie należący do akordu występujący zamiast dźwięku akordowego. Jeżeli np. w trójdźwięku c-e-g zamiast „e” wystąpi dźwięk „f” nazwiemy go dźwiękiem obcym.
Dźwięki obce dzielimy na dwa rodzaje:
-
Występujące równocześnie ze zmianą akordu – opóźnienia.
-
Wprowadzane w czasie trwania akordu - międzyakordowe.
Obok stałych dźwięków akordowych i dźwięków obcych w akordzie pojawić się mogą tzw. dźwięki alterowane. Są to dźwięki akordowe lub obce chromatycznie zmienione.
Gdy dźwięki obce wprowadzone zostają do konstrukcji harmonicznej w jednym głosie – w jednej linii melodycznej – mówimy wówczas o pojedynczych dźwiękach obcych, wprowadzone w dwóch głosach tworzą podwójne dźwięki obce, użyte w trzech głosach – potrójne.
Dźwięk obcy wprowadzany od góry w stosunku do następującego dźwięku akordowego jest najczęściej sekundą gamowłaściwą, a dźwięk obcy wprowadzany od dołu jest najczęściej sekundą mała w stosunku do następującego dźwięku akordowego (w większości wypadków utworzoną przez chromatyczne podwyższenie dźwięku). Tłumaczy się to tym, że postęp dźwięku o sekundę w dół jest naturalniejszy i łatwiejszy do przyjęcia niż postęp do góry (prawo „muzycznego ciążenia” w dół). Wyjątkiem pod tym względem jest tercja D (D7, D9, D9>), którą z reguły opóźnia się lub opisuje dźwiękiem obcym międzyakordowym od dołu przez wielką sekundę.
W systemie funkcyjnym należy obowiązkowo notować opóźnienia. Zapisywanie dźwięków obcych międzyakorodwych nie jest obligatoryjne. W oznaczeniach funkcyjnych dźwięk obcy wskazany jest przez odpowiednią cyfrę, która wyraża odległość dźwięku obcego od prymy akordu. Odległość ta powinna być dokładnie określona zarówno co do nazwy, jak i rozmiaru. Rozwiązanie dźwięku obcego wskazuje pozioma kreska przeciągnięta od cyfry wskazującej dany dźwięk obcy, do cyfry wskazującej dźwięk akordowy lub kolejny obcy. Jeśli w akordzie posiadającym tylko jedną prymę jest ona opóźniona od góry, notuje się to np. T 2-1, od dołu zaś w ten sposób: T7<-1 (przy podwojonej prymie T 9-8, T 7<-8 ).
Notowanie opóźnień w basie cyfrowanym odbywa się według znanych zasad. Gdy opóźnienie jest w basie, cyfrować można wszystkie odległości od basu lub też wskazać ukośną kreską (czy paroma kreskami) dźwięk obcy, którego rozwiązanie następuje na następnym dźwięku basu cyfrowanego np. / / 6.
Ad 1. I rodzaj dźwięków obcych – opóźnienia
Opóźnienie jest to zastąpienie dźwięku akordowego przez obcy dźwięk, będący jego dolną lub górną sekundą i rozwiązanie go następnie na właściwy dźwięk akordowy. Charakterystyczną cechą opóźnienia jest to, że dźwięk opóźniający pojawia się równocześnie z pozostałymi dźwiękami akordowymi, a jego rozwiązanie następuje w czasie brzmienia akordu. Zjawisko opóźnienia składa się zatem z dźwięku opóźniającego (oznaczać go będziemy skrótem op.) i opóźniającego, na który ten pierwszy się rozwiązuje.
|
Jeżeli dźwięk podwojony występuje jednocześnie jako opóźniony i nieopóźniony, wówczas uzyskujemy lepsze brzmienie. Dobrze jest również stosować takie opóźnienia w ten sposób, aby dźwięk opóźniający znajdował się nad dźwiękiem nieopóźnionym i przynajmniej septymę od niego. Warunek zachowania odległości dźwięku opóźnionego od nieopóźnionego także powinien być zachowany, kiedy opóźnienie znajduje się w basie.
Swobody w rozwiązywaniu dźwięku opóźniającego
Obok prawidłowego i bezpośredniego rozwiązania dźwięku opóźniającego możliwy jest szereg urozmaiceń i swobód w rozwiązaniu, np.:
-
W czasie trwania lub rozwiązania dźwięku opóźniającego w akordzie może nastąpić zmiana w rozkładzie głosów lub można dodać dysonans harmoniczny.
-
Wraz z rozwiązaniem dźwięku opóźniającego może nastąpić zmiana akordu. Dźwięk opóźniający rozwiązuje się jednak we właściwym kierunku i na dźwięk opóźniany.
-
Dźwięk opóźniający może być także opóźniony; powstaje wówczas tzw. opóźnienie opóźnienia.
-
Może stać się stałym składnikiem akordowym, powodując przez to powstanie akordów o najrozmaitszej budowie.
Ad 2. II rodzaj dźwięków obcych – dźwięki obce międzyakordowe
Pojawiają się one wówczas – jak wspomniano wcześniej – kiedy dźwięk obcy wprowadzony zostaje w czasie trwania akordu.
Dzielimy je na następujące rodzaje:
-
Dźwięk przejściowy (p) jest osiągnięty i odprowadzony w tym samym kierunku ruchem łącznym, wypełniając wszystkie stopnie między dwoma dźwiękami akordowymi lub akordowym i obcym. Diatoniczny dźwięk przejściowy znajduje się pomiędzy dwoma dźwiękami oddalonymi co najmniej o tercję małą, zaś chromatyczny dźwięk przejściowy znajduje się pomiędzy dwoma dźwiękami oddalonymi co najmniej o sekundę wielką.
-
Dźwięk pomocniczy (pom.) opisujący dźwięk akordowy przez sekundę od góry (najczęściej gamowłaściwą) lub od dołu (małą) i wracający na dźwięk wyjściowy.
-
Dźwięk wyprzedzający (w) wchodzi wcześniej na następujący po nim dźwięk nowego akordu.
-
Dźwięk oderwany (od.) jest dźwiękiem obcym osiągniętym sekundą a rozwiązującym się skokiem na następujący po nim dźwięk akordowy lub obcy.
-
Dźwięk zamienny (z) natomiast – w przeciwieństwie do poprzedniego – osiągnięty jest skokiem a rozwiązany o sekundę. Górny dźwięk zamienny jest gamowłaściwy, a dolny, z wyjątkiem dźwięku prowadzącego D, osiągany jest o sekundę małą.
Niekiedy dźwięk obcy może się rozwiązać pośrednio tzn. nie od razu na dźwięk akordowy; np. w poniższym przykładzie w taktach 1-2 dźwięk pomocniczy rozwiązuje się na dźwięk opóźniający, a w takcie 7 opóźnienie rozwiązuje się poprzez zamienny, itp.
|