Słownik mirzeckiej gwary
adyć – tak
ajno - w zależności od intonacji oznacza "tak" lub "nie"
a juści - a pewnie
bachnoć, bochnoć - rzucić się; Mój jak przysed dzisioj po robocie do chałupy, to jak bochnoł w pierzyne, to śpi do tera. Jak zem przysed z roboty, jak zem bochnoł na łózko, to aze jekło.
basłyk - kaptur
bazon - brzuch
bezgłowiec - koniec pola, staja, zagona od strony miedzy, na którym się nawracało koniem, w wyniku czego ziemia była tu mniej uprawiona i mniej urodzajna
bić, łoni - świecić; Ale ta twoja latarka łoni (bije), aze na drugo wieś.
bochór - niesforny dzieciak, także: nieślubne dziecko
boli w sobie - ból brzucha
bont - poprzeczka łącząca krokwie pod szczytem stodoły; Zabić sie na bont. = Zabić sie na śmierć. = Zabić się.
bosso – boso
bucyfon - ktoś nadęty, pyszałek
burok - burak; także o kimś zacofanym, głupim
cebrzyk - drewniane wiaderko
cebrota - drewniane, duże naczynie do pojenia krów
cegój - Czego chcesz ?
chodzioj, chodziaj - chodź
chojocek - młoda sosna
chojocki - sosnowy młodnik, zagajnik
chojok - wysoka, stara sosna
chołoblo - o czymś wielkim; Ta waso krowa to safarnio, chołoblo tako, ze drugi taki to we wsi ni ma i nie bedzie chyba.
chtóry - który
chycić – złapać
ciegiem - cały czas
ciekać sie - to z kolei o psich zalotach; także o ludziach - nieumiarkowanie długie przebywanie poza domem; A i gdzieś sie ciekoł cały dzień, ze cie nie beło nawet na łobiedzie?
ciumcia - niedojda
cugowy - wystrzałowy, szałowy, niezwykły
ćwierć - drewniane naczynie, w które wchodziło ok. 25 kg ziarna żyta
del - dyl; okorowana tyczka, żerdź
delnica - podłoga z desek na konnym wozie
do lassu - do lasu
drabiny - jw. choć inaczej wyglądały
drogi - drągi; konstrukcja używana zamiast tradycyjnych desek do zwożenia wozem snopków zboża lub siana
dudki - podroby
dunica - miska, z której jadła cała rodzina
dysiel - dyszel; "kierownica wozu" wykonana z drzewa liściastego
dzbuk, zbuk, zopaszt - stare, zepsute jajko
dzieska - drewniane naczynie do wyrabiania chleba
dziołek - działka; kawałek pola nadany w wyniku podziału dworskich gruntów gospodarzowi
dziołki - pola z działkami
fleja - flejtuch
forsiusy - pogardliwie o straży leśnej
forśtant - sposób, metoda; Zeby to zrobić, to trza mieć forśtanta.
gable - widły do ziemniaków
galanty - galanty, fajny
gałganiorz - płachta z pośledniej jakości materiału służąca do noszenia siana, słomy itp.
gamóń - gamoń
gicoły - długie, odsłonięte nogi
gołegi - zielone, niedojrzałe owoce ; Nazar sie gołeg i tera go boli w sobie.
goły - potrawa z ziemniaków
gorcek - garnek
gornusek - garnuszek
grzdel - duży, wyrośnięty chłopak (młodzieniec, u którego więcej siły niż rozumu); Ty stary grzdelu !
gumiok - wóz na kołach wyposażonych w opony; także żelazny garnek (sagon)
gzić sie - gzić się; O krowie, która biega z podniesionym ogonem ze strachu przed bąkami - owadami żywiącymi się krwią zwierząt.
ino - tylko
jaftu - tu - A chodźze jaftu !
kaj - gdzie; Kaj idziewa ? (Gdzie idziemy ? - pytanie o to gdzie idziemy , ale tylko we dwóch lub we dwoje.)
kaj nie kaj - gdzieniegdzie
kasianka, kiska - kaszanka
katana - kurtka
kierot - maszyna napędzana siłą konia, która napędzała z kolei inne gospodarskie maszyny (śrutowniki, młynki do kaszy i sieczkarnie)
kieści - kiedyś; Tu kieści widziałam, Władkowe gesi w nasem łogródku.
kimać - spać, drzemać
kipa - koszyk na ziemniaki
kiska - kiszka
kłonica - metalowa rurka (lub drewniany, najczęściej dębowy półmetrowy kij o średnicy ok. 5-8 cm) wkładana w rycon, służy do utrzymywania desek (lotr) w pozycji roboczej
kobiołka - kobiałka, koszyk z wikliny do zbierania ziemniaków
kocurydło - niechlujna, brudna rozczochrana kobieta
koleń - kałuża
kolenijo - kolonia; obszar dawnego gospodarstwa, w którym byli osadzani chłopi po uwłaszczeniu w XIX wieku
kontorek - ręczna waga (używana przez Żydów, ale nie tylko)
kopyś - drewniana łycha
kosyk - koszyk
kozden jeden - każdy
krys – kreska
krzoki - krzaki
krzon - chrzan
kubol - kaptur
kuflik – garnuszek
kukiełka - bułka
kumora - komora, małe ciemne pomieszczenie pełniące funkcję magazynka, spiżarni
latować sie - o zalotach, rzecz dotyczy krów
letkie - podroby; płuca wieprzowe
lochać sie - o zalotach (świnek)
lon - metalowy kołek, zatyczka służąca do łączenia zaczepu wozu z traktorem
lotry - deski do konnego woza
łapserdok - urwis, urwipołeć, smyk
łoblec sie - ubrać się
łoblodra - ktoś niezadbany, niedomyty, brudny
łoblotany - doświadczony, mądry; Ten nas Janek to łoblotany chłopok i we młynie beł i u kowola.
łobychódki - grypa
łocy - oczy
łochynoć - objąć, przejąć, wejść w posiadanie; Kaziek łochynoł po ojcu cało gospodarke.
łokrosić - okrasić, polać słoniną lub śmietaną
łomasta - tłuszcz do polewania ziemniaków, najczęściej topiona słonina
łospa - śruta
łopołka - pojemnik z wiórów lub wilkiny do noszenia sieczki, siana
łorcyk - orczyk; dębowy lub metalowy kołek służący do ciągnięcia konnego wozu
łón, łóna, łoni - on, ona, oni
łuwrocie - uwrocie; koniec pola
marcować sie - o kocich amorach przejawiających się głośnym miauczeniem
maźnica - łożysko w wozach żelaznych wypełniane mazią (smarem)
maźnica wozowo - przezwisko; o niechlujnej kobiecie
mechera - pęcherz wieprzowy, który po wysuszeniu i napompowaniu stawał się balonem i służył do zabawy dzieciom
metr - miara, przyrząd do mierzenia, także: 100 kg
miarkować - rozumieć
miejsce - łożysko krowy
miert - mirt, roślina
Miemiec - Niemiec; ktoś niezrozumiały inny od reszty wsi
miśkować - pozbawiać prosięta jąder
miśkowoc – nóż do miskowanio, misenio
mizijer - inżynier, geodeta dokonujący pomiarów gospodarstwa; Trzaby mizijerów przywieź, zeby to pole, co momy, Małgoście zapisać, pomierzeły.
mondrol - mądrala
muceć - porykiwać (o krowie)
muskać - bielić wapnem
myca - czapka
nachapać - zarobić, dorobić, najeść, nasycić, dorobić, skorzystać; Ale śta sie nachapali na ty psenicy.
najduch - nieślubne dziecko
najdusek - j.w.
na poderedziu - pod ręką
niecka - drewniane naczynie do gniecenia ciasta
nodołek - dół koszuli, spódnicy
obedolić sie - ostrzyc się
odcim – odsłoń
pamietliwy - pamiętliwy
pecyna - kawałek wysuszonej, zbrylonej ziemi z korzeniami trawy; A dyć nie rzucoj juz temi pecynami, bo ci dupe stłuke!
piozda - piasta, metalowy pierścień, do którego przykręca się koło
pobokach - ciepły, wełniany sweterek bez rękawów
pocha - wydzielona, mała część w stodole; przybudówka, szopa
porka -potrawa z ziemniaków i pszennej mąki
portki - spodnie
posiarpany - poszarpany, postrzępiony
powez - pawęż; drąg zapobiegający spadaniu z wozu siana lub słomy
pómietło - mokra ściera, gałgan na długim kiju do wygarniania resztek węgli z pieca przed włożeniem do niego chleba; również o niechlujnej, brudnej, rozczochranej kobiecie, dziewczynie
przestrzeń - górna część stodoły nad bojowiskiem; na żerdziach położonych na belkach składowano niedosuszone siano lub słomę w sytuacji, gdy nie starczało już miejsca w innych częściach stodoły
przeźmion - prymitywna waga w postaci pręta zakończonego z jednej strony haczykiem z drugiej metalową kulą - przeciwwagą
pstrucha - kolorowa, pstra narzuta na łóżko
rossa - rosa; Wcoraj lotalimy bosso po rośsie, jak my śli do lassu.
rossada - rozsada, małe roślinki, mające kilka, kilkanaście dni, które przesadza się na grządkę
rozcochraniec - rozczochraniec; osobnik z nieuczesanymi włosami
rozkaradzić - rozdeptać; Myślałam ze mnie wcoraj krowa rozkaradzi. Tak sie gzieła.
rozpolić sie - rozpędzić się
rozwora - część woza
safarnio - o czymś wielkim; Ta waso krowa to safarnio, chołoblo tako, ze drugi taki to we wsi nima i nie bedzie chyba.
sakwa - przenośny pojemnik na obrok dla konia zawieszany na dyszlu wozu
salseson - salceson
schajcyć - spalić
schynoć - doznać skręcenia, zwichnięcia, wypadnięcia kości ze stawu - najczęściej schynięcia doznają małe dzieci, które zanosiło się do masażystki (smarowocki)
siabrować - kraść; tynkować
siańtrapa - szantrapa, niedojda
siara - mleko dawane przez krowę przez kilka dni po wycieleniu
siecka - sieczka, drobno pocięta na sieczkarni słoma zmieszana z pociętym sianem
sieckarnio - maszyna do rżnięcia sieczki
skopek - wiaderko na mleko
smarowocka - wiejska znachorka, masażystka, umiejąca za pomocą masażu leczyć dzieci, ale również dorosłych
smug - długi, wąski podmokły pas śródleśnej łąki
socha - drewniany pług
staje - kawałek szerokiego zazwyczaj pola przeznaczony pod obsianie jednym zbożem; Za stajem psenicy rosno zimioki.
storgnoć sie - zmęczyć się; Alem sie, moje kochane, storgneła tem pieceniem chleba.
ścimboł - cymbał
ściorza - sponiewierać, ubrudzić; Aleś sie moje dziecko ścorzało !
śklonka - szklanka
ślipia - oczy
śtarch - krzywy, sękaty kij, gałąź
śtanga - poprzeczka bramki np. do piłki nożnej
śtrojfy- niedorzeczne czynności, też fochy; Co za śtrojfy wycynios ?
śtrojfy maciurka - ziele
świnie kuć - dawny sposób na świnie ryjące w chlewie pozbawionym betonowej podłogi, polegający na przekłuwaniu świńskich ryjów drutem (!!!)
tela – tyle
tok - drewniane koryto, z którego krowy jedzą sieczkę, wiszące lub stojące na drewnianych nogach
tryfus - kocioł do gotowania bielizny
tworzytko – naczynie
warzocha - drewniana wielka łyżka
w cały kroj - w cały kraj, daleko; A póde juz w cały kroj, bo mom waju gdzieś.
werko – łóżko
wieprzek - młody wieprz
wiolnio - wialnia do oczyszczania ziarna zbóż z plew
wiśsi - wisi
wkiedy - kiedy
wotroba - wątroba
wtencos – wtedy
wycug - utrzymywanie przez dzieci ojca, matki; bycie na garnuszku i łasce dzieci, którym przepisało się gospodarstwo
zabocyć - zapomnieć; Zabocełam, mojściewy, na bont zabocełam, ze mieliśwa sie spotkać.
zadek - pupa
zapiec sie w sobie - zawziąć się w sobie
zaprzeć - zamkną
zastodole - plac za stodołą
zawrzeć - zamknąć
zeleźniok - duży, żeliwny garnek - żeleźniak; także wóz na żelaznych kołach
zeloz - duży, metalowy przedmiot; Znalazłam wcoraj na drodze do wsi kawoł zeloza i zabrałam go do domu. Bedzie cem wrota podpierać.
zerdź - żerdź;
zimioki - ziemniaki, kartofle
zlochać - zmęczyć bieganiem, brykaniem, zabawą; A gzieś sie tak zlochoł ?
zobocyć - zobaczyć; Zobocełem wcoraj piersego bociana, jak lecioł nade wsiom.
zogun - zagon; wąski kawałek pola
zopaszt - stare, zepsute jajko
zopole - zapole; część stodoły, w której przechowywano siano lub słomę
zywotka - żywotka; po przepisaniu pola na dzieci, gospodarz zostawiał sobie kawałek jako zabezpieczenie na starość, po jego śmierci przechodziło na własność dzieci
źderdon - ktoś duży, dobrze zbudowany, a przy tym niezgrabny
|