Dr Jerzy M. Wojciechowski
Uniwersytet Szczeciński
Uniwersyteckie Centrum Edukacji
TEMAT WYSTĄPIENIA NA konferencji "Rola dyrektora w rozwiązywaniu problemów wychowawczych w szkołach gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych" :
"Prawidłowości rozwoju psychicznego młodzieży w okresie późnej adolescencji"
ADOLESCENCJA – CHARAKTERYSTYKA PSYCHOLOGICZNA (tezy wystąpienia)
1. Erik H. ERIKSON (1902 - 1994) – amerykański psycholog, twórca oryginalnej
i nowoczesnej teorii rozwoju. Opis swojej koncepcji zawarł w książce wydanej pod koniec swojego życia pt. „Dopełniony cykl życia”.
2. Kluczem do zrozumienia eriksonowskiej teorii rozwoju osobowości w poszczególnych etapach życia jednostki jest zasada epigenezy. Głosi ona, że tak jak organy dziecka
w łonie matki rozwijają się w odpowiedniej kolejności, tak też, według E. Eriksona, postępuje psychiczny rozwój jednostki w życiu postnatalnym.
3. Sławne idee ERIKA ERIKSONA:
- kryzys tożsamości
- współzależność historii i losów jednostki
- cykl życia osadza w kontekście historycznym i autobiograficznym
- teza, iż wiek dojrzały nie jest kresem rozwoju psychicznego
4. Koncepcja ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO jednostki zakłada, że motorem rozwoju w toku całej ontogenezy są przeciwieństwa: dążenie do PROGRESJI vs dążenie do REGRESJI.
5. W każdej fazie życia pojawiają się tzw. KRYZYSY. Są to okresy przejściowe charakteryzujące się:
- szczególnym niezrównoważeniem możliwości i wymagań,
- uwrażliwieniem, oraz
- wzrostem potencjału do zmian i przystosowania.
6. Okres przejściowy (tzw. KRYZYS ROZWOJOWY) obejmuje 3 fazy :
- faza powstawania i nawarstwiania problemów oraz sprzeczności
- faza szczególnej wrażliwości, w której najsilniej występują tendencje do regresji
- faza rozwiązania kryzysu (progresja-regresja)
7. Okres adolescencji to piąty z kolei życiowy kryzys rozwojowy. Progresywne rozwiązanie prowadzi to wykształcenia się tożsamości jednostki a regresja prowadzi do rozproszenia tożsamości.
Zadania rozwojowe tego okresu dotyczą następujących obszarów:
- pierwsza samodzielna konfrontacja z wymaganiami otoczenia społecznego
- zachwianiu ulega wewnętrzna równowaga funkcjonowania jednostki
- wybór partnera życiowego;
- wybór drogi kształcenia oraz zawodu.
- poczucie tożsamości wymaga integracji w pełnieniu ról społecznych;
- wybór i trwałe zaangażowanie w wartości.
8. Rozwój osobowy w głównych obszarach ustosunkowań przed – podczas i po kryzysie tożsamości :
ETAPY
OBSZARY
|
I
SOCJA-
LIZACJA
(kryzysy
przed
adolescencją)
|
II
INDYWIDUA -
LIZACJA
(kryzys
tożsamości)
|
III
TRANSCENDEN-TALIZACJA
(kryzysy
po
okresie
adolescencji
| JA |
„Jestem zdefiniowany
przez innych”
|
„Jestem zdefiniowany
przez
samego siebie”
|
„Jestem zdefiniowany
przez Innego”
|
INNI LUDZIE
|
Instrumentalny
typ relacji
|
Partnerski
typ relacji
|
Dialogowy
typ relacji
|
Perspektywa
|
zewnętrzna
(społeczna)
|
wewnętrzna
(podmiotowa)
|
ponadpodmiotowa
(transcendentna)
|
Proces
|
socjalizacja
|
autodentyfikacja
|
ex - centryzacja
(decentracja, deegocentryzacja)
|
Cel
|
przystosowanie
(walka dla siebie)
|
samoaktualizacja
(walka o siebie)
|
zjednoczenie
(walka z sobą)
|
9. Główne obszary zagrożeń rozwoju dla tego okresu wg E. Eriksona to:
- relacje między dorastającymi dziećmi a rodzicami
- rodzicielstwo we wczesnej adolescencji
- alkoholizm młodzieńczy
- narkomania
- grupy przestępcze
- sekty
- negatywne doświadczenia związane z kształceniem się
- nietrafne decyzje dotyczące wyboru zawodu
10. Poczucie tożsamości to wg E.Eriksona umożliwienie jednostce zdobycie kompetencji wierności.
11. Kryzysy rozwojowe poprzedzające kryzys okresu adolescencji, jeśli zostały rozwiązane progresywnie – stwarzają nadzieję na pozytywne rozwiązanie kryzysu tożsamości,
a także kryzysów pojawiających się na następnych etapach życia.
12. Pełen cykl rozwoju jednostki w ciągu całego życia przedstawia się następująco
wg Erica Eriksona:
Starość
|
|
|
|
|
|
|
|
integral-ność
a rozpacz, MĄDROŚĆ
|
Dorosłość
|
|
|
|
|
|
|
Genera-tywność
a
stagnacja TROSKA
|
|
Wczesna dorosłość
|
|
|
|
|
|
Intymność
a
izolacja MIŁOŚĆ
|
|
|
Wiek dojrzewania
DORASTANIA
ADOLESCENCJA
|
|
|
|
|
Tożsamość
a rozproszenie tożsa- mości WIERNOŚĆ
|
|
|
|
Wiek szkolny
|
|
|
|
Pracowitość
a poczucie niższości KOMPETENCJA
|
|
|
|
|
Wiek zabawy
|
|
|
Inicjatywa
a
poczucie winy STANOW-
CZOŚĆ
|
|
|
|
|
|
Wczesne dzieciństwo
|
|
Autonomia
a wstyd
i zwątpienie WOLA
|
|
|
|
|
|
|
Okres niemowlęcy
|
Podstawowa ufność
a podstawowa nieufność NADZIEJA
|
|
|
|
|
|
|
|
|