Opracowanie: Małgorzata Miazga sodmidn kielce Zagadnienie

• 
  zna środki wyrazu swoiste dla dzieła filmowego
  
• 
  porównuje sekwencję filmu z fragmentem utworu literackiego
  
• 
  dostrzega relację między jednotworzywową literaturą a wielotworzywowym filmem
  
• 
  odczytuje i komentuje ideę dzieła literackiego i filmowego
  
• 
  wskazuje literackie i filmowe sposoby wyrażenia idei
  
• 
  odnajduje nawiązania do innych tekstów kultury w dziele filmowym
  
• 
  
  

B.Kosecka, K.Kubisiowska Lektury na ekranie, czyli mały leksykon adaptacji filmowych.Kraków 1999

A. Marzec Ze słowa na obraz. Lektury szkolne na ekranie. Kraków 1996

Polonistyczne pogranicza.Film. Kielce 1997
Zajęcia 1 Fragment filmu „Wierna rzeka”

I. Wprowadzenie

1. 
   Dotychczasowe adaptacje Wiernej rzeki –
   

lata 30. reż. Leon Buczkowski scen. Anatol Stern (liczne odstępstwa od pierwowzoru literackiego, dowolne zestawienie fragmentów, zmiana wymowy scen, czego efektem burza protestów krytyków)

2. 
   Twórcy najnowszej adaptacji z 1983 r. (na ekranach kin w 1987 r.)
   

reżyseria: Tadeusz Chmielewski

scenariusz: Halina i Tadeusz Chmielewscy

muzyka: Jerzy Matuszkiewicz

1. 
   Kompozycja sekwencji a kompozycja fragmentu utworu literackiego – wyodrębnianie kolejnych obrazów.
   

2. 
   Wnioski z analizy porównawczej
   

rozbudowanie sceny grzebania powstańców przez chłopów (w książce zwłoki grzebią żołnierze rosyjscy) ; wprowadzenie sceny ściągania butów i okrycia z Odrowąża przez

wieśniaka (włączenie motywu z opowiadania „Rozdziobią nas kruki, wrony”) ~

zasygnalizowanie antagonizmu chłopsko-szlacheckiego

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

wyeliminowanie sceny obrzucenia powstańca przez chłopów grudami ziemi, wprowadzenie nieobecnej w książce wypowiedzi Odrowąża w scenie spotkania z chłopami: „Precz, precz chamy” ~

podkreślenie skomplikowanych stosunków między dwiema klasami społecznymi równomierne rozłożenie akcentów między obu antagonistów (ciemnota i prymitywizm, ale nie okrucieństwo chłopów, poczucie wyższości pana i pogarda dla chłopa – chama)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

wprowadzenie sceny upadku Odrowąża w nurt rzeki po dramatycznym spotkaniu z chłopami~

nawiązanie do tytułowego motywu utworu – przygarnięcie przez „wierną rzekę” powstańca odepchniętego przez ludzi

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

piękna, zimowa aura, las okryty puchową pierzyną śniegu zamiast lutowej pluchy i odwilży odsłaniającej brzydotę gąszczu~

piękno świata, uroda życia skontrastowana z cierpieniem, marszem ku śmierci; estetyka krajobrazu a antyestetyka wyglądu bohatera

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

obraz wsi śpiącej pod śniegiem, dymy z komina jedynym symptomem życia ~

zacofanie cywilizacyjne wsi, izolacja od świata zewnętrznego

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

b. funkcja dokonanych zmian:

- wyostrzenie problemu antagonizmu chłopsko-szlacheckiego, obojętności chłopów wobec powstania

- wzbogacenie walorów poznawczych i emocjonalnych utworu literackiego
c. inny sposób prowadzenia narracji w filmie niż w powieści:

książka – narracja subiektywna, z punktu widzenia bohatera, w warstwie języka mowa pozornie zależna;

film – narrator reprezentowany przez punkt widzenia kamery wewnątrz świata przedstawionego, nie tożsamy z bohaterem, obiektywny;
III. Środki wyrazu dzieła filmowego - wskazanie elementów języka filmowego oddziałujących na widza i określenie funkcji poszczególnych, filmowo zintegrowanych środków wyrazu.

1. 
   Obraz jako podstawowe tworzywo filmu (zdjęcia i sposób montażu):
   

• 
  rozpoczęcie sekwencji od planu dalekiego:
  

• 
  najazd kamery na sztandar trzymany w sztywnej ręce zabitego powstańca, wznoszący się nad polem bitwy, symbolizującego ideę, za którą zginęli powstańcy (zatrzymanie obrazu – wyeksponowanie słowa: wolność);
  

malarska kompozycja kadru – sztandar centralnym elementem, czerwoną plamą na tle bieli śniegu i ciemnej ściany, kojarzącą się z krwią powstańców

• 
  sekwencja odpowiednio zmontowanych kadrów z pola bitwy: krótkie ujęcia, będące półzbliżeniem lub zbliżeniem martwych żołnierzy powstania,
  
• 
  różne punkty widzenia kamery (z góry, z poziomu, z ukosa) dające efekt rosnącego napięcia dramatycznego, a jednocześnie filmowane nieruchomą kamerą, co podkreśla statyczność obrazu
  

• 
  zdjęcia drogi Odrowąża przez las elementem drogi krzyżowej bohatera – od skazania (dialog żołnierzy) poprzez upadek aż po przyjęcie ofiary (runięcie w nurt rzeki)
  

• 
  szczególnie ciekawy kadr przedstawiający sylwetkę widzianą w dali spomiędzy drzew – monumentalizacja postawy bohatera, pnie drzew jak antyczne kolumny , las świątynią
  

• 
  filmowy zapis fizycznego wyczerpania poprzez ujęcia na przemian ledwo poruszających się nóg i pełnej bólu twarzy;
  

• 
  ciąg trzech ujęć przedstawiających pobyt Odrowąża we wsi, połączonych metodą montażu dynamicznego:
  

ujęcie rozjuszonego psa,

ujęcie oddalającego się Odrowąża;

trzy znaki obrazowe, wywołujące poprzez skojarzenie określoną myśl (daremność szukania pomocy wobec agresywności wszystkich mieszkańców wsi, nieludzkie zachowanie chłopa);

• 
  dwa zbliżenia twarzy w scenie nad rzeką - najpierw niedowierzanie, niepewność losu, potem świadomość nieuchronnej zguby
  
• 
  
  

2. 
   Rola dźwięku jako tworzywa filmowego:
   

• 
  dialogi: niewielkie zmiany dotyczące języka dialogów w stosunku do literackiego pierwowzoru (skrócenie zdań wielokrotnie złożonych w wypowiedziach Odrowąża jako nieadekwatnych do sytuacji ledwo żywego człowieka, eliminacja maniery młodopolskiej)
  
• 
  muzyka: spokojna, poważna, tworząca podniosły nastrój w ujęciu pobojowiska
  
• 
  naturalne odgłosy w tle: skrzypienie śniegu, szum wiatru, ujadanie psów, krakanie wron unoszących się nad powstańcami okradanymi przez chłopów (nawiązanie do symboliki opowiadania), plusk rzeki stale wtapiającej się w losy bohaterów (motyw tytułowy)
  

3. 
   Gra aktorów:
   

warunki Łukaszewicza idealne dla stworzenia postaci subtelnego, delikatnego księcia, męczennika sprawy narodowej

• 
  Synteza wszystkich tworzyw filmu, a zwłaszcza obraz i jego montaż, sposobem przekazania dramatu młodego powstańca – głównej idei pierwszej sekwencji filmu Wierna rzeka
  
• 
  Umiejętne wydobycie walorów książki przez twórców filmu, odrzucenie maniery stylistycznej
  

I. Wprowadzenie – twórcy filmu wyprodukowanego w 1999 r.

główne role: Marek Bukowski, Agnieszka Wagner, Katarzyna Jamróz

reżyseria: Filip Zylber

scenariusz: Maciej Maciejewski, Filip Zylber

muzyka: Tomasz Stańko

II. Film a utwór literacki –

- film jest oparty na motywach opowiadania T. Borowskiego - dzięki temu zastrzeżeniu możliwość rozszerzania sensów, rozbudowania wątków, dopowiadania motywacji ludzkich zachowań; w samym opowiadaniu brak anegdoty fabularnej mogącej stanowić kanwę filmu; z drugiej strony zachowanie scenerii, klimatu, postaci, zdarzeń i dialogów wyjętych z tekstu utworu;

- dodano wątek żydówki Sary, przemycanej z więzienia dziewczyny, skrzypka, rozbudowano wydarzenia dot. policjanta, doktorowej, dyrektora firmy i jego żony;

- zmieniono: czas trwania weselnej zabawy toczącej się równocześnie z pozostałymi wydarzeniami , umiejscowienie rozmowy o poezji, rozstanie z aresztowaną Marią Tadeusza trzymającego na rękach martwą Sarę.

III. Środki wyrazu w sekwencji uczty weselnej ~ ich funkcja
1. Obraz

- powrót młodej pary i gości z kościoła przedstawiony w konwencji onirycznej; spowolnione tempo, eksponowanie szarości, konfetti ~ okupacyjne życie „na niby”, udawanie, unoszenie się ponad brutalnym światem;

- półzbliżenia dwóch kobiet podkreślające kontrast urody ~ przedstawicielki dwóch nacji;

- detal - krzyżyk na szyi Sary ~ ochrony przed złem;

- napastliwość żandarma ~ krzyżyk nie spełnia funkcji opiekuńczej, jest raczej antycypacją losu Sary

(jej przeznaczeniem jest cierpienie, prześladowanie, śmierć);

- plan ogólny przedstawiający gości weselnych za stołem ~ kompozycja postaci i tła jak na obrazie Leonarda da Vinci

- winogrona i chleb ~ znaki Eucharystii;

- dzielenie się chlebem ~znak jednoczenia się ludzi

- brak przy tej czynności Sary i żandarma ~opozycja dwóch światów: swoich i obcych

- zaproszenie do stołu denuncjatora ~ próba obłaskawienia zła, przekupienia losu

- odgłos kroków w ciszy i plan pełny przedstawiający Sarę, zbliżenia twarzy zastygłych, pełnych napięcia ~ obecność Sary źródłem lęku, jej osoba stanie się powodem do określenia postaw;

- recytacja wiersza, na półzbliżeniach i zbliżeniach adresatki słów: panna młoda, Maria, Sara ~ kobiety uosobieniem młodości, miłości, marzeń
2. Muzyka

- dramatyzowaie akcji, puentowanie ważnych momentów

- nadrzędność muzyki wobec obrazu w odczuciu niektórych widzów

- dźwięki skrzypiec oddające nastroje biesiadników: od odrobiny radości po narastanie lęku i grozy

3. Scenografia

- wykorzystanie autentycznego przedwojennego obiektu ( zakłady Norblina) na miejsce wydarzeń

- aranżacja przestrzeni podkreślająca funkcjonowanie dwóch światów: wewnątrz zabudowań i na zewnątrz
4. Gra aktorów

Maria (Agnieszka Wagner): skupienie, uduchowienie, refleksyjność, przeczucie nieszczęścia

Tadeusz (Marek Bukowski): opanowanie, wyciszenie, delikatność

Sara (Katarzyna Jamróz): ekspresja, momentami ostentacyjność zachowania, mimika twarzy

IV. Podsumowanie

• 
  Związki kompozycji sceny z obrazem Ostatnia wieczerza – układ postaci , ich ruch , gestykulacja, sytuacja rozmowy; trzynaście osób; żandarm - Judasz; bimber jako „judaszowe srebrniki”.
  
• 
  Waga jako znak równowagi dobra i zła w świecie ( dobro w ludziach, myślach i czynach Tadeusza, Marii, skrzypka).
  
• 
  Nieudana próba zamknięcia się młodych ludzi przed grozą okupacyjnej rzeczywistości we własnym świecie, miłość uczuciem niechroniącym przed złem;
  
• 
  Konieczność określenia swojej postawy wobec dramatu Żydów.
  

: sites -> sodmidn.kielce.eu -> files -> pliki -> jpolski
jpolski -> Plan interpretacji z uwzględnieniem wyznaczników rodzajowych