Przedmiot: Historia starożytna Kod ects: 08. 3-xxxx-140

Punkty ECTS: 6

Rodzaj studiów: studia niestacjonarne II stopnia, rok I

Liczba godzin: 10.

Prowadzący: dr hab. prof. UP Marek Wilczyński

Rodzaj zajęć: wykład

Forma zaliczenia: egzamin ustny
Wykaz tematów:

1. 
   Rodzina i płeć w starożytności.
   
2. 
   Techniczne, gospodarcze i cywilizacyjne osiągnięcia starożytności.
   
3. 
   Ustroje państw starożytnych, postawy obywatelskie w Grecji i Rzymie.
   
4. 
   Wojny świata starożytnego.
   
5. 
   Swoi i obcy – barbarzyńcy a grecko – rzymska ekumene.
   

Lektury do przedmiotu Historia starożytna

1. 
   Baszkiewicz J. Powszechna historia ustrojów państwowych., (wyd. II), Wydawnictwo
   
2. 
   Arche, Gdańsk 2001.
   
3. 
   Heather P., Upadek cesarstwa rzymskiego., Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2006
   
4. 
   Historia życia prywatnego. T1 . Od Cesarstwa Rzymskiego do roku tysięcznego. Red.
   
5. 
   Paul Veyne, Ossolineum 2005.
   
6. 
   Modzelewski K., Barbarzyńska Europa., Iskry, Warszawa 2004.
   
7. 
   Strzelczyk J., Odkrywanie Europy., Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2000
   
8. 
   Strzelczyk J., Zapomniane narody Europy., Ossolineum 2006.
   
9. 
   Winniczuk Lidia, Ludzie zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu., Warszawa
   
10. 
    2006.
    

Źródła

1. 
   Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie
   
2. 
   Appian z Aleksandrii, Historia rzymska
   
3. 
   Arrian Flawiusz, Wyprawa Aleksandra Wielkiego
   
4. 
   Arystoteles, Dzieła
   
5. 
   Augustyn z Hippony, Wyznania
   
6. 
   Augustyn, O państwie Bożym
   
7. 
   Cezar Juliusz, Wojna Afrykańska
   
8. 
   Cezar Juliusz, Wojna aleksandryjska
   
9. 
   Cezar Juliusz, O wojnie domowej
   
10. 
    Cezar Juliusz, Wojna galijska
    
11. 
    Cyceron, Wybrane listy
    
12. 
    Cyceron, O republice
    
13. 
    Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna
    
14. 
    Flawiusz Józef, Starożytności żydowskie
    
15. 
    Flawiusz Józef, Wojna żydowska
    
16. 
    Herodian, Historia Cesarstwa Rzymskiego
    
17. 
    Hezjod, Narodziny bogów
    
18. 
    Hezjod, Prace i dnie
    
19. 
    Hieronim, Listy
    
20. 
    Jordanes, O pochodzeniu i czynach Gotów
    
21. 
    Katullus, Poezje
    
22. 
    Kasjusz Dio, Historia rzymska
    
23. 
    Ksenofont, Historia grecka
    
24. 
    Laktancjusz, Pisma wybrane
    
25. 
    Liwiusz Tytus, Dzieje od założenia miasta Rzymu
    
26. 
    Lukrecjusz, O naturze wszechrzeczy
    
27. 
    Marcjalis, Epigramy
    
28. 
    Nepos Korneliusz, Żywoty wybitnych mężów
    
29. 
    Oktawian August, Res Gestae Divi Augusti
    
30. 
    Orygenes, Przeciw Celsusowi
    
31. 
    Owidiusz, Metamorfozy
    
32. 
    Petroniusz, Satyryki
    
33. 
    Platon, Dzieła
    
34. 
    Pliniusz Starszy, Historia naturalna
    
35. 
    Pliniusz Młodszy, Listy
    
36. 
    Plutarch z Cheronei, Żywoty równoległe
    
37. 
    Polibiusz, Dzieje
    
38. 
    Prokopiusz z Cezarei, Historia sekretna
    
39. 
    Salustiusz, Sprzysiężenie Katyliny, Wojna z Jugurtą
    
40. 
    Seneka, Dialogi
    
41. 
    Sozomenos Hermiasz, Historia Kościoła
    
42. 
    Swetoniusz, Żywoty Cezarów
    
43. 
    Tacyt, Dzieła
    
44. 
    Tertulian, Apologetyk
    
45. 
    Tukidydes, Wojna peloponeska
    
46. 
    Wegecjusz, Zarys wojskowości
    
47. 
    Wellejusz Paterkulus, Historia rzymska
    
48. 
    Wiktor z Wity, Dzieje prześladowań Kościoła w Afryce przez Wandalów
    
49. 
    Zosimos, Nowa historia
    

Starożytny Wschód

1. 
   Andrzejewski T Opowiadania egipskie, Warszawa 1958
   
2. 
   Andrzejewski T, Dusze boga Re, Warszawa 1967
   
3. 
   Arnaud D., Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego., Warszawa 1982
   
4. 
   Baines J., Málek J., Wielkie kultury Świata: Egipt., Warszawa 1996
   
5. 
   Bielicki M, Zapomniany świat Sumerów, Warszawa 1973
   
6. 
   Bieliński P., Starożytny Bliski Wschód. Od początków gospodarki rolniczej do wprowadzenia pisma., Warszawa 1985
   
7. 
   Braun J., Sumerian and Tybeto – Burman., Warszawa 2001
   
8. 
   Brier B., Morderstwo Tutanchamona, Warszawa 2001
   
9. 
   Bright J., Historia Izraela., Warszawa 1994
   
10. 
    Boyce M, Zaratusztrianie, Łódź 1988
    
11. 
    Buber M., Mojżesz, Warszawa 1998
    
12. 
    Cerny J., Religia starożytnych Egipcjan., Warszawa 1974
    
13. 
    Contenau G, Życie codzienne w babilonii i Asyrii, Warszawa 1963
    
14. 
    Crossan J.D., Kto zabił Jezusa. Korzenie antysemityzmu w ewangelicznych relacjach o śmierci Jezusa, Warszawa 1998
    
15. 
    Crossan J.D., Historyczny Jezus. Kim był i czego nauczał, Warszawa 1997
    
16. 
    Daumas F, Od Narmera do Kleopatry, Warszawa 1973
    
17. 
    Davies W. V., Egipskie hieroglify.,Warszawa 1998
    
18. 
    Desroches- Noblecourt Ch., Tutanchamon. Życie, śmierć, odrodzenie.. Warszawa 1980
    
19. 
    Diringer D., Alfabet, czyli klucz do dziejów ludzkości, Warszawa 1972
    
20. 
    Drioton E., Egipt faraonów., Warszawa 1970
    
21. 
    Fletcher J., Egipski Król – Słońce. Amenhotep III. Kronika publicznego i prywatnego życia najświetniejszego władcy Egiptu., Warszawa 2001
    
22. 
    Friedrich j., Zapomniane pisma i języki., Warszawa 1991
    
23. 
    Garelli P., Asyriologia, Warszawa 1998
    
24. 
    Grant M., Dzieje dawnego Izraela, Warszawa 1991
    
25. 
    Grimal N., Dzieje starożytnego Egiptu., Warszawa 2004
    
26. 
    Gurney O. R., Hetyci, Warszawa 1970
    
27. 
    Kitchen K. A. Ramzes Wielki i jego czasy., Warszawa 2002
    
28. 
    Klengel H, Hetyci i ich sąsiedzi, Warszawa 1972
    
29. 
    Klima J., Prawa Hammurabiego., Warszawa 1957
    
30. 
    Kramer S. N, Historia zaczyna się w Sumerze, Warszawa 1963
    
31. 
    Krzemińska A., Miłość w starożytnym Egipcie, Warszawa 2004
    
32. 
    Kunderewicz C, Najstarsze prawa świata, Łódź 1992
    
33. 
    Laessoe J., Ludy Asyrii., Warszawa 1972
    
34. 
    Lipińska J., Koziński W., Cywilizacja miedzi i kamienia., Warszawa 1977
    
35. 
    Lipińska J. Marciniak M, Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980
    
36. 
    Łukaszewicz A., Świat papirusów, Warszawa 2001
    
37. 
    Łyczkowska K, Szarzyńska K, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981
    
38. 
    Meuszyński J., Odkrywanie Mezopotamii, Warszawa 1977
    
39. 
    Michałowski K, Nie tylko piramidy, Warszawa 1974
    
40. 
    Mierzejewski A., Zapisane na glinie., Warszawa 1979
    
41. 
    Montet P., Życie codzienne w Egipcie w epoce Ramessydów, Warszawa 1972
    
42. 
    Moscati S., Kultura starożytnych ludów semickich, Warszawa 1963
    
43. 
    Moscati S. , Świat Fenicjan, Warszawa 1968
    
44. 
    Myśliwiec K, Święte znaki Egiptu, Warszawa 1992
    
45. 
    Myśliwiec K., Pan Obydwu Krajów. Egipt w I tysiącleciu p.n.e., Warszawa 1993
    
46. 
    Olmstead A. T., Dzieje imperium perskiego, Warszawa 1973
    
47. 
    Parrot A., Biblia i świat starożytny., Warszawa 1968
    
48. 
    Pellegrino Ch., Powrót do Sodomy i Gomory. Biblia w świetle archeologii, Warszawa 1998
    
49. 
    Piwiński R., Mitologia Arabów., Warszawa 1989
    
50. 
    Popko M, Wierzenia ludów starożytnej Azji Mniejszej, Warszawa 1989
    
51. 
    Popko M., Mitologia hetyckiej Anatolii, Warszawa 1976
    
52. 
    Popko M., Magia i wróżbiarstwo u Hetytów., Warszawa 1982
    
53. 
    Popko M., Huryci., Warszawa 1992
    
54. 
    Popko M., Ludy i języki starożytnej Anatolii, Warszawa 1999
    
55. 
    Rachet G. Słownik cywilizacji egipskiej., Katowice 1994 / 1998
    
56. 
    Roaf M., Wielkie Kultury Świata: Mezopotamia, Warszawa 1998
    
57. 
    Rogerson J., Wielkie Kultury Świata: Świat Biblii, Warszawa 1996
    
58. 
    Roux G. Mezopotamia., Warszawa 1973
    
59. 
    Saggs H. W, Wielkość i upadek Babilonii, Warszawa 1973
    
60. 
    Schneider T., Leksykon faraonów., Warszawa 2001
    
61. 
    Siliotti A, Egipt : świątynie, ludzie, bogowie, Warszawa 1994
    
62. 
    Składanek B, Historia Persji. T 1. Od czasów najdawniejszych do najazdu Arabów, Warszawa 1999
    
63. 
    Składankowa M., Mitologia Iranu. Warszawa 1989
    
64. 
    Stępień M, Kodeks Hammurabiego, Warszawa 1996
    
65. 
    Sumer : miasta Edenu, red. J. M. Lynch, warszawa 1997
    
66. 
    Świat Biblii, oprac. C. Masom, P. Alexander, Warszawa 1991
    
67. 
    Święcicka-Wystrychowska P., Proces Jezusa w świetle prawa rzymskiego, Kraków 2005.
    
68. 
    Śliwa J., Skarabeusze egipskie., Wrocław 2003
    
69. 
    Szarzyńska K. i inni, Miłość i seks w kulturach Wschodu starożytnego, Warszawa 1996
    
70. 
    Tyloch W, Dzieje ksiąg Starego Testamentu, Warszawa 1981
    
71. 
    Tyloch W, Judaizm, Warszawa 1987
    
72. 
    Vandenberg Ph., Nefretete., Warszawa 1982
    
73. 
    Walker C. B. F., Pismo klinowe., Warszawa 1998
    
74. 
    Warzecha J. Dawny Izrael., Warszawa 1995
    
75. 
    Wielki atlas biblijny, red, J. B. Pritchard, Warszawa 1994
    
76. 
    Wildung D, Egipt. Od czasów prehistorycznych do rzymskich
    

Grecja i świat hellenistyczny

1. 
   Barnes J. Arystotels., Warszawa 1996
   
2. 
   Bernhard M. L., Sztuka grecka archaiczna., Warszawa 1989
   
3. 
   Bernhard M. L., Sztuka grecka V w. p.n.e.., Warszawa 1991
   
4. 
   Bernhard M. L., Sztuka grecka IV w. p.n.e., Warszawa 1992
   
5. 
   Bernhard M. L., Sztuka grecka hellenistyczna., Warszawa 1993
   
6. 
   Broadman J. Sztuka grecka., Toruń 1999
   
7. 
   Bravo B. Wipszycka E., Historia starożytnych Greków., T 1, 2 i 3., Warszawa 1988, 1993, 2009.
   
8. 
   Bieżuńska Małowist I., Małowist M., Niewolnictwo., Warszawa 1988
   
9. 
   Bieżuńska Małowist I., Kobiety antyku., Warszawa 1993
   
10. 
    Chodkowski R. R., Teatr grecki., Lublin 2003
    
11. 
    Ciechanowicz J. Cień Minotaura., Warszawa 1996
    
12. 
    Człowiek Grecji., red. Vernant., Warszawa 2000
    
13. 
    Davies J. K., Demokracja w Grecji klasycznej., Warszawa 2003
    
14. 
    Dąbrowa E., Gaugamela, 331 r. p.n.e., Warszawa 1988
    
15. 
    Głombiowski K., Na czarnomorskim szlaku starożytnych Greków., Gdańsk 2003
    
16. 
    Głombiowski K., Ksenofont. Żołnierz i pisarz., Wrocław 1994
    
17. 
    Gottlieb A., Sokrates., Warszawa
    
18. 
    Grecja klasyczna, red. Osborne R., Warszawa 2002
    
19. 
    Flacelière R, Życie codzienne w Grecji w okresie Peryklesa, Warszawa 1985
    
20. 
    Grant M., Krótka historia cywilizacji klasycznej, Poznań 1998
    
21. 
    Graves R, Mity greckie, Warszawa 1992
    
22. 
    Grimal P, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1987
    
23. 
    Grimal P., Mitologia grecka, Warszawa 1998
    
24. 
    Grimal P., Miłość w starożytnym Rzymie, Warszawa 2005
    
25. 
    Green P. Aleksander Wielki, Warszawa 1978
    
26. 
    Hammond N. G. L., Dzieje Grecji, Warszawa 1996
    
27. 
    Hammond N. G. L., Starożytna Macedonia, Warszawa 1999
    
28. 
    Hammond G. L., Filip Macedońsaki., Poznań 2002
    
29. 
    Hammond G. L., Geniusz Aleksandra Macedońskiego., Poznań 2000
    
30. 
    Hansen M. H., Demokracja ateńska w czasach Demostenesa., Warszawa 1999
    
31. 
    Gajda J. Pitagorejczycy., Warszawa 1996
    
32. 
    Graves R., Mity greckie., Warszawa 1992
    
33. 
    Grimal P. Słownik mitologii greckiej i rzymskiej., Ossolineum 1990
    
34. 
    Guthrie W. K. C. , Filozofowie greccy od Talesa do Arystotelesa, Kraków 1996
    
35. 
    Kerenyi K., Mitologia Greków., Warszawa 2002
    
36. 
    Kocur M. Teatr antycznej Grecji., Wrocław 2001
    
37. 
    Krokiewicz A., Zarys filozofii greckiej., Warszawa 1995
    
38. 
    Krońska I., Sokrates., Warszawa 1989
    
39. 
    Kubiak Z,, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997
    
40. 
    Kubiak Z, Literatura Greków i Rzymian, warszawa 1999
    
41. 
    Kulesza R, Ateny Peryklesa, Warszawa 1991
    
42. 
    Kulesza R, Maraton, Warszawa 1995
    
43. 
    Kulesza R., Sparta w V – IV wieku p.n.e., Warszawa 2003
    
44. 
    Kulesza R, Ateny i Sparta 431-404 p.n.e., Warszawa 1997
    
45. 
    Legowicz J., Historia filozofii starożytnej Grecji i Rzymu., Warszawa 1986
    
46. 
    Lengauer W., Starożytna Grecja okresu archaicznego o klasycznego., Warszawa 1999
    
47. 
    Luce J. V., Homer i epoka heroiczna, Warszawa 1987
    
48. 
    Łanowski J. Święte igrzyska olimpijskie
    
49. 
    Martin Th. R. Starożytna Grecja, Warszawa 1998
    
50. 
    Malinowski G., Zwierzęta świata antycznego. Studia nad Geografią Strabona, Wrocław 2003
    
51. 
    Olbrycht M.J., Aleksander Wielki i świat irański, Rzeszów 2004
    
52. 
    Nawotka K., Aleksander Wielki, Wrocław 2004
    
53. 
    Oświecimski S., Zeus daje tylko znak, Apollo wieszczy osobiście. Starożytne wróżbiarstwo greckie., Ossolineum, 1989
    
54. 
    Papuci Władyka E. Sztuka starożytnej Grecji., Warszawa – Kraków 2001
    
55. 
    Parnicki – Pudełko S., Architektura starożytnej Grecji., Warszawa 1975
    
56. 
    Pietrzykowski M. Mitologia starożytnej Grecji., Warszawa 1985
    
57. 
    Press L., Życie codzienne na Krecie w państwie króla Minosa., Warszawa 1972
    
58. 
    Press L., Kultura wysp cykladzkich w epoce brązu., Warszawa 1986
    
59. 
    Rachet G., Słownik cywilizacji greckiej., Katowice 1988
    
60. 
    Reale G. Historia filozofii starożytnej., Lublin 1993 - 2002
    
61. 
    Reinsberg C., Obyczaje seksualne starożytnych Greków., Gdynia 1998
    
62. 
    Sinko T., Zarys historii literatury greckiej., Warszawa 1995
    
63. 
    Stabryła S., Historia literatury starożytnej Grecji i Rzymu., Wrocław 2002
    
64. 
    Świderkówna A, Hellada królów, Warszawa 1969
    
65. 
    Świderkówna A, Hellenika. Wizerunek epoki od Aleksandra do Augusta, Warszawa 1996
    
66. 
    Świderkówna A, Bogowie zeszli z Olimpu. Bóstwo i mit w greckiej literaturze świata hellenistycznego., Warszawa 1991
    
67. 
    Toynbee A. J., Antyczna grecka myśl historyczna., Toruń 2000
    
68. 
    Toynbee A. J., Hellenizm., Toruń 2002
    
69. 
    Vernant J. P., Źródła myśli greckiej, Gdańsk 1996
    
70. 
    Weithmann M., Ksantypa i Sokrates. Eros, małżeństwo, seks i płeć w antycznych Atenach, Warszawa 2005
    
71. 
    Wipszycka – Bravo E., O starożytności polemicznie., 1994
    
72. 
    Wolski J., Dzieje i upadek imperium Seleucydów., Kraków 1999
    
73. 
    Zwolski E., Choreia. Muza i bóstwo w religii greckiej. Warszawa 1978
    

Rzym

1. 
   Alföldi A., Historia społeczna starożytnego Rzymu., Poznań 1998
   
2. 
   Biernacka – Lubańska M. Śladami Rzymian po Hiszpanii., Wrocław 1983
   
3. 
   Birley A.R., Hadrian, Warszawa 2002
   
4. 
   Brown P, Augustyn z Hippony, Warszawa 1993
   
5. 
   Brown P, Świat późnego antyku. Od Marka Aureliusza do Mahometa, Warszawa 1991
   
6. 
   Browning R, Justynian i Teodora, Warszawa 1996
   
7. 
   Burckardt J., Czasy Konstantyna Wielkiego., Warszawa 1992
   
8. 
   Cary M, Scullard H.H., Dzieje Rzymu. Od czasów najdawniejszych do Konstantyna, Warszawa 1992
   
9. 
   Carry M. Warmington E. H., Starożytni odkrywcy., Warszawa 1963
   
10. 
    Casson L., Podróże w starożytnym Świecie., Ossolineum 1981
    
11. 
    Charles – Picard G. i C., Życie codzienne w Kartaginie w czasach Hannibala., Warszawa 1962
    
12. 
    Ciechanowicz J., Rzym – ludzie i budowle, warszawa 1987
    
13. 
    Ciecieląg J, Polityczne dziedzictwo Heroda Wielkiego. Palestyna w epoce rzymsko – herodiańskiej., Kraków 2002
    
14. 
    Ciecieląg J. Palestyna w czasach Jezusa. Dzieje polityczne., Kraków 2000
    
15. 
    Ciecieląg J. Poncjusz Piłat prefekt Judei., Kraków 2003
    
16. 
    Cornell T. Matthews J. Rzym., Warszawa 1995
    
17. 
    Człowiek Rzymu, red. A. Giardin, Warszawa 1997
    
18. 
    Danielou J. Marou H. I., Historia Kościoła. T1., Od początku do roku 600., Warszawa 1984
    
19. 
    Danow Ch. Trakowie., Warszawa 1987
    
20. 
    Dąbrowa E, Armia rzymska, Kraków 1991
    
21. 
    Dobrowolski W., Malarstwo etruskie., Warszawa 1979
    
22. 
    Dobrowolski W., Mity morskie antyku., Warszawa 1987
    
23. 
    Duval P. M., Życie codzienne w Galii w okresie pokoju rzymskiego., Warszawa 1967
    
24. 
    Eliade M. Historia wierzeń i idei religijnych. T 2., Od Gautamy Buddy do chrześcijaństwa., Warszawa 1994
    
25. 
    Goldsworthy A., W imię Rzymu. Wodzowie, których zwycięstwa stworzyły rzymskie imperium, Warszawa 2004
    
26. 
    Grant M, Gladiatorzy, Warszawa 1987
    
27. 
    Grant M, Mity rzymskie, Warszawa 1993
    
28. 
    Grant M, Neron, Warszawa 1980
    
29. 
    Grimal P, Miłość w Rzymie, Warszawa 1990
    
30. 
    Hamman A. G., Życie codzienne chrześcijan (95-197), Warszawa 1990
    
31. 
    Hamman A. G., Zycie codzienne w Afryce Północnej w czasach św. Augustyna., Warszawa 1989
    
32. 
    Heurgon J., Rzym i świat śródziemnomorski do wojen punickich., Warszawa 1973
    
33. 
    Jaczynowska M, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1996
    
34. 
    Jaczynowska M, Religie świata rzymskiego, Warszawa 1990
    
35. 
    Kamienik R, Studia nad powstaniem Spartakusa, Lublin 1994
    
36. 
    Keaveney A., Lukullus, Warszawa 1998
    
37. 
    Kotula T., Barbarzyńcy i dworzanie. Rzym a barbarzyńcy w dworskiej literaturze późnorzymskiej., Kraków 2004
    
38. 
    Kotula T., Afryka Północna w starożytności., Wrocław 1972
    
39. 
    Krawczuk A, Poczet cesarz bizantyjskich, Warszawa 1996
    
40. 
    Krawczuk A, Poczet cesarzy rzymskich (t 1 i 2), Warszawa 1996
    
41. 
    Krawczuk A., Kronika starożytnego Rzymu, Warszawa 1994
    
42. 
    Kumaniecki K., Cyceron i jego współcześni., Warszawa 1959
    
43. 
    Kumaniecki K., Literatura rzymska. Okres cyceroński., Warszawa 1977
    
44. 
    Lancel S., Hannibal, Warszawa 2001
    
45. 
    Łoposzko T, Starożytne bitwy morskie, Gdańsk 1992
    
46. 
    Maier J., Między Starym a Nowym Testamentem., Kraków 2002
    
47. 
    Markale J, Wercyngetoryks, Warszawa 1981
    
48. 
    Marrou H. I., Zmierzch Rzymu czy późna starożytność? II – IV wiek., Warszawa 1997
    
49. 
    Mączyńska M., Wędrówki Ludów. Historia niespokojnej epoki IV i V wieku., Warszawa – Kraków1996
    
50. 
    Modrzewska-Pianetti I., Zarys archeologii Hiszpanii rzymskiej., Warszawa 2002
    
51. 
    Musiał D., Antyczne korzenie chrześcijaństwa, Warszawa 2001
    
52. 
    Ostrowski J. A., Starożytny rzym. Polityka i sztuka, Warszawa – Kraków 1999
    
53. 
    Ostrowski J. A., Słownik artystów starożytności., Katowice 1994
    
54. 
    Sadurska A., Archeologia starożytnego Rzymu. T 1 i 2., 1975 i 1980
    
55. 
    Sajkowski R., Divus Augustus Pater. Kult boskiego Augusta za rządów dynastii julijsko-klaudyjskiej, Olsztyn 2001
    
56. 
    Sikorski J. Kanny 216 r. p.n.e., Warszawa 1984
    
57. 
    Simon M, Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa I- IV w,, Warszawa 1996
    
58. 
    Southern P., Oktawian August, Warszawa 2003
    
59. 
    Stachura M., Heretycy, schizmatycy i manichejczycy wobec cesarstwa rzymskiego (lata 324 – 428, wschodnia część Imperium)., Kraków 2000
    
60. 
    Strzelczyk J, Goci. rzeczywistość i legenda, Warszawa 1984
    
61. 
    Strzelczyk J., Odkrywanie Europy., Poznań 2000
    
62. 
    Strzelczyk J., Wandalowie i ich afrykańskie państwo, Warszawa 1992
    
63. 
    Szubelak B., Legionista Cezara. Studiu, uzbrojenia., Częstochowa 1999
    
64. 
    Tyszkiewicz L. A., Hunowie w Europie. Ich wpływ na Cesarstwo Wschodnie i Zachodnie oraz na ludy barbarzyńskie., Wrocław 2004
    
65. 
    Vogt J, Upadek Rzymu, Warszawa 1993
    
66. 
    Walter G, Cezar, Warszawa 1983
    
67. 
    Warry J, Armie świata starożytnego, Warszawa 1995
    
68. 
    Wilczyński M., Germanie w służbie zachodniorzymskiej w V w. n.e. Studium historyczno –prosopograficzne., Kraków 2001
    
69. 
    Wilczyński M., Zagraniczna i wewnętrzna polityka afrykańskiego państwa Wandalów., Kraków 1994
    
70. 
    Winniczuk L. Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu., Warszawa 1983
    
71. 
    Wipszycka E, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 1993
    
72. 
    Żygulski Z. jun., Broń starożytna., Warszawa 1998