marszczelec pierścieniowy (Si-phonops ctłmulatus) — gatunek płaza z rodziny marszczelco-watych (Caeciltżdae), z rzędu
-upłazów beznogich. Rośnie do długości 40 cm. Ma silnie wydłużone ciało, na całej długości jednakowo cienkie, średnicy ok. 1,5 cm, pozbawione zupełnie kończyn i ogona. Powierzchnię skóry pokrywają poprzeczne. głębokie bruzdy, tworzące na niej regularne, grube pierścienie w liczbie 85 do 95 (u dorosłych osobników). W związku z tym m.p. przypomina dużą dżdżownicę. W skórze brak łusek. Na żuchwie występuje. tylko l rząd zębów. Oczy są lepiej wykształcone niż u innych marszczelcowatych. Czuł-,ki dotykowe znajdują się w pobliżu oczu. Ubarwienie ciała (z wyjątkiem bruzd) jest czarne o stalowym połysku, bruzdy natomiast mają barwę białawą i są dobrze widoczne. M.p. prowadzi ściśle lądowy i ziemny tryb życia. Ryje chodniki w ziemi lub przebywa pod grubą warstwą ściółki leśrifej. Zamieszkuje tereny wilgotne w pobliżu wód płynących. Żywi się przeważnie mrówkami i termi-tami. Samica składa ok. 5 jaj w wygrzebanych przez siebie jamkach w ziemi. Duże komórki jajowe owalnego kształtu mają wymiary 8,5X10 mm, są sklejone ze sobą galaretowatą substancją. Samica opiekuje się jajami, owija się wokół nich i pozostaje w tej pozycji aż do wylęgu kijanek. Zapłodnienie jaj jest wewnętrzne, odbywa się za pomocą narządu konulacvinpen. a ich rny.wói
matamafci
przedstawia się podobnie jak u innych marszczelcowatych (->4usecznik lepki). M.p. występują w Ameryce Południowej — w Brazylii, Ekwadorze, Peru i Gujanie (Tabl. VII/1).
matamata (Chelus fimbriatus) — gatunek gada z rodziny Chelidae, z podrzędu ->-żółwi bokoszyjnych. Karapaks dochodzi do długości 40 cm. Pancerz grzbietowy jest płaski, okrągły. Tarcze grzbietowe pokrywają pojedyncze, duże, rogowe guzy, ułożone w 3 wzdłużne rzędy. Głowa ma wybitnie trójkątny zarys wskutek silnie zwężonego szczytu pyska, zakończonego długim, rurkowatym i do góry sterczącym wyrostkiem. Na końcu tego wyrostka znajdują się otwory nosowe umożliwiające m. oddychanie powietrzem w stanie zupełnego zanurzenia, bez wychylania głowy nad powierzchnię wody. Na bokach głowy, a zwłaszcza w kątach szczęk oraz na bokach długiej, pokrytej miękką skórą szyi, widoczne są liczne, długie, frędzelko-wate wyrostki skórne. Palce wszystkich kończyn spinają błony pływne. Ubarwienie ka-rapaksu, głowy, szyi i pozostałych części ciała jest ciemno-oliwkowobrązowe. M. żyją wyłącznie w wodzie, mianowicie w rzekach i ich bagnistych rozlewiskach. Jaja składają na
mokasyn dalekowschodni
Matamata
iąłzie. Żywią się głównie ma-cyai rybami, na które nieru-
zbiornika wodnego. Poza zjadają żaby i kijanki. W;
tek ciemnego ubarwienia, U nych wyrostków skórnych O pokrycia karapaksu warst glonów są zupełnie do ż6 niepodobne i w wodzie ni& strzegalne. Upodobniają się sterty butwiejących liści. C ryba zbliży się , do głowy wówczas żółw gwałtownym chem otwiera szeroki pi ryba zaś bezwładnie do n wpada wciągnięta ssącym dem wody, wywołanym ruc pyska. M. występują na nocnych obszarach Amer:
Południowej — w Brazylii, C Janie oraz w rzekach Wenez eli, w których są dość pos lite.
matikora (Matźcora iratestżn lis) — gatunek gada z rodzic ->-zdradnicowatych. Rośnie "i długości 0,6 m. Grzbiet koi rowy z wzdłużnym deseniem tworzonym z barw czarny< żółtych i czerwonych. M. w kazuje niezwykłą i rzadko sp tykaną u jadowitych we;
właściwość anatomiczną, mi nowicie ogromny przerost gr< czołów jadowych. W związł z tym nie mieszczą się one-normalnym swoim miejscu, w głowie za oczami, nad goi szczęką, lecz sięgają w g jamy ciała aż do 1/3 długoi tułowia. Powoduje to zmiął w układzie narządów wewn trznych, w tym znaczne prz sunięcie serca ku tyłowi cia;
M. należy do bardzo jado'ł tych węży, szczególnie nieb' piecznych dla człowieka, p) czym skład chemiczny jadu n jest dokładnie znany. Wkrót< po ukąszeniu człowiek odczi wa lokalny silny ból, nastęi nie pojawiają się zaburzeni oddechowe i równowagi, wres;
cię utrata przytomności
Aw.inł.A T\/T riTm>TQ^'7l T-ia'7H=
ny, nocny oraz skryty tryb życia i w związku z tym ukąszenia człowieka należą do rzadkości. Jest gatunkiem jajoży-worodnym. M. występuje w południowo-wschodniej Azji.
meandrowce -^-pochodzenie i ewolucja gadów.
metamorfoza u płazów -^-przeobrażenie u płazów.
mokasyn błotny (Agkistrodon piscworus) — gatunek gada z rodziny -»-grzechotnikowatych. Ma ubarwienie grzbietu czarne lub ciemnobrązowe, bez desenia. Młode osobniki są brązowe z poprzecznymi, ciemnymi plamami na grzbiecie. Podobnie jak wszystkie mokasyny nie posiada grzechotki. M.b. zamieszkuje tereny podmokłe, moczarowate i bagniste; spotyka się go również nad brzegami rzek i strumieni. W wodzie, w której świetnie pływa i nurkuje, często czatuje na zdobycz. Żywi się przede wszystkim rybami, a prócz tego pożera wszelkie małe kręgowce, jak żaby, jaszczurki, węże, ptaki i niewielkie ssaki. Zjada również padlinę, zwłaszcza martwe ryby, w tym odpadki rybne wyrzucane przez rybaków oraz ryby porzucone przypadkiem przez ptaki wodne. Samica rodzi 5 do 15 młodych długości 15 do 30 cm. Samce często odbywają walki godowe w wodzie, wychylając z niej głowy i przednie odcinki tułowia. M.b. są agresywne i bardzo jadowite. Występują na południowo-wschodnich obszarach Ameryki Północnej.
mokasyn dalekowschodni (Ag-kistrodon halys) — gatunek gada z rodziny —>-grzechotniko-watych. Rośnie do długości
1.9. m Ą/To ntMan^orno cynrn-
brązowe z licznymi poprzecznymi, nieregularnymi, żółtymi, paskami, czarno obramowany-
Mokasyn dalekowschodni
mi. Między nimi widnieją ciemne plamy z jasnymi otoczkami. M.d. podobny jest z kształtu ciała, a zwłaszcza z kanciastej, z przodu zwężonej, a z tyłu silnie rozszerzonej głowy, do żmii. Zamieszkuje rozmaite środowiska ekologiczne, głównie stepy i półpustynie, a na dalekowschodnich obszarach Azji żyje również w lasach. W górach spotyka go się aż do granicy wiecznego śniegu. Jeszcze na wysokości 4000 m n.p.m. jest dość liczny. Przebywa tu wśród głazów i skalnych rumowisk. Na nizinach, podobnie jak żmija, prowadzi nocny tryb życia, wysoko zaś w górach staje się aktywny i żeruje w późnych godzinach popołudniowych i porannych, w południe natomiast wygrzewa się na słońcu. M.d. ukrywa się w norach gryzoni, pod kamieniami lub w szczelinach skalnych. Żywi się głównie gryzoniami, a poza tym żabami, jaszczurkami, wężami, pisklętami i jajami ptaków. Samica rodzi do 12 młodych długości 15 do 20 cm. Dla człowieka ukąszenia m.d. są szczególnie niebezpieczne w przypadku pokąsania tułowia lub głowy. Dla zwierząt nawet tak dużych jak owce, kozy i konie ukąszenia tego węża są przeważnie śmiertelne. W niektórych latach w centralnej Azji setki koni pa-rima ofiara m.d.. stad budzą
mokasyn gładki
mussurana
one postrach wśród pasterzy. M.d. występują w całej środkowej Azji, od pogranicza z Europą na zachodzie aż po Japonię i Tajwan na wschodzie.
•'?
mokasyn gładki (Agkistrodon rhodostoma) — gatunek gada z rodziny -»-grzechotnikowa-tych. Rośnie do długości 85 cm. Charakteryzuje go brak żeberek na łuskach tułowia, w związku z czym powierzchnia ciała jest zupełnie gładka. M.g. ma ubarwienie grzbietu jasno-czerwonobrązowe z 2 rzędami trójkątnych, brązowych plam z białymi i czarnymi obwódkami. Żyje na wilgotnych, a nawet bagnistych obszarach, na polach ryżowych i terenach innych upraw rolnych. Żywi się głównie małymi gryzoniami oraz żabami. M.g. jest jajorod-ny. Samica składa 10 do 30 jaj do przygotowanego przez siebie gniazda i opiekuje się nimi aż do wylęgu młodych. Śmiertelne przypadki pokąsań człowieka przez m.g. nie są znane. M.g. występują na Półwyspie Indochińskim, na Sumatrze, Jawie oraz w Indonezji.
mokasyn himalajski (Agkistrodon himalayanu,s) — gatunek gada z rodziny ->grzechotniko-watych. Rośnie do długości kilkudziesięciu centymetrów. Samica rodzi młode. M.h. żyje w górach; znajdowano go nawet na wysokości ok. 4900 m n.p.m. Należy do nielicznych gatunków gadów występujących na tak znacznej wysokości nad poziomem morza i przystosowanych do życia w skrajnie surowych warunkach klimatycznych. M.h. zamieszkuje w środkowej Azji zachodnią część Himalajów.
mokasyn miedzioglewiec (Ag-kistradan. coTitortri.-rt — oat.n-
nek gada z rodziny ->-grzech nikowatych. Rośnie do długc l m. Ubarwienie jego grzbi jest żółtawobrązowe lub cz
Mokasyn nuedzloglowiec
wonawe, z poprzecznymi, cz wonobrunatnymi, ciemno rzężonymi pręgami, zwężon na środku grzbietu, a znać rozszerzonymi na bokach tuło wia. Grzbietowa powierzchni) głowy ma barwę czerwono miedzianą, brzuch — żółtawi lub różową, plamistą. M.m. za| mieszkuje różne środowiska, 1 tym lasy liściaste, łąki, past wiska, pola uprawne, sady ora tereny pagórkowate o glebac] częściowo kamienistych. Żyw się małymi gryzoniami i róż maitymi owadami oraz ich gal sienicami. Na wiosnę odbywa gody, podczas których samca toczą między sobą swoista walki — tańce o samicę. Pod koniec lata samice rodzą po 9 do 6 młodych. M.m. jest naj-i pospolitszym jadowitym wę-i żem Ameryki Północnej. Ze względu na jego liczebność^ szerokie rozprzestrzenienie orazj występowanie w różnych śro-^ dowiskach ukąszenia ludzij przez niego często się zdarzajął Ukąszenia tego małego grze-j chodnika, aczkolwiek bardzoj bolesne, nie zagrażają jednaki życiu dorosłego człowieka. M.m.|
Ktnsll-nirnw/l rfnh-rypt •yrtrtoT łin-a
dowie i może w niej żyć nie-[{iedy nawet ponad 20 lat. Występuje na wschodnich i połud-niowo-wschodnich obszarach Ameryki Północnej.
moloch, moloch straszliwy (Mo-loch horridus) — gatunek gada z rodziny ->.agam. Rośnie do długości 22 cm. Jego ogon jest nieco mniejszy od połowy długości ciała. Ma małą głowę, szyję wyraźnie wyodrębnioną, tułów szeroki, rozpłaszczony, ogon na przekroju okrągły. Cała grzbietowa powierzchnia ciała m., w tym odnóża i ogon, najeżona jest różnej wielkości, ostrymi, w rozmaitych kierunkach powyginanymi, rogowymi kolcami. Największe z nich u-kładają się wzdłuż środkowej linii grzbietu, nad oczami oraz na bokach głowy i tułowia.
-^W Moloch straszliwy
Prócz nich duże, wysokie i o-stro zakończone rogowe naroś-^ w postaci garbów pokrywają sklepienie głowy, szyję i odcinek krzyżowy. W gęstwinie kolców, cierni i rogowych guzów trudno jest w pierwszej chwili rozpoznać kształty tej Jaszczurki. M. ma ubarwienie Przeważnie jasnobrązowe lub rdzawe, z ciemnymi plamami, wożonymi symetrycznie wzdłuż Sfzbietu. Zamieszkuje wyłącznie tereny pokryte luźnymi
piaskami i prowadzi naziemny oraz dzienny tryb życia. W razie niebezpieczeństwa zagrze-buje się płytko w piasku lub kryje się w naturalnych ziemnych zakamarkach. Głównym jego pokarmem są mrówki, których pożera ogromne ilości. Jednorazowo może ich zjeść ok. 1500 sztuk. Ta specjalizacja pokarmowa uniemożliwia hodowlę m. w warunkach sztucznych. M. występują w południowej i zachodniej Australii.
mussurana (Cletźa cloelia) — gatunek gada z rodziny -^wężowatych. Rośnie do długości 2,5 m. Należy do grupy -»-0pi-sthoglypha. Ubarwienie grzbietu osobników dorosłych jest niebieskoczarne, osobników młodych — różowawe. M. żywi się głównie innymi wężami (w tym również jadowitymi, jak ->-żararaka i -»-groźnica), przy czym może pożreć węża niewiele mniejszego od siebie. Ofiarę oplata ciałem i wielokrotnie kąsa. Mimo że m. jest jadowita, to jednak uważa się ją za zwierzę bardzo pożyteczne, gdyż tępi inne węże jadowite, szczególnie groźne dla człowieka. Pokąsania przez nią ludzi należą do rzadkości, jad zaś jej jest słaby. M. występuje dość pospolicie w Ameryce Środkowej ł w Ameryce Południowej po Argentynę. W związku z pożyteczną rolą m. w herbie -^-Instytutu Butanta oraz na znakach 'fabrycznych surowic produkowanych przez ten instytut zamieszczono wizerunek m., będącej symbolem ochrony przed jadowitymi wężami.
narząd balansowy
narząd Rusconiego
N
narząd balansowy -^narząd Rusconiego.
narząd Biddera — narząd występujący u samców -»-ropucho-watych, stanowiący niedorozwinięte jajniki. Znajduje się on z przodu męskich gruczołów płciowych, w ich pobliżu. Po sztucznym usunięciu jąder następuje zmiana płci, gdyż wówczas n.B. rozwija się w normalnie funkcjonujące jajniki, które wytwarzają jaja. Po zapłodnieniu jaj rozwijają się z nich kijanki, N.B. ma duże znaczenie dla systematyki płazów bezogonowych, gdyż obecność jego pozwala na bezsporne zaliczenie danego gatunku płaza do rodziny ropuchowatych, brak zaś tego narządu wyklucza przynależność do tej rodziny. W ostatnich latach badania przeprowadzone w tym zakresie umożliwiły skorygowanie przynależności systematycznej niektórych grup płazów, co spowodowało m.in. pewną zmianę dotychczasowych granic zasięgu geograficznego rodziny ropuchowatych.
narząd Jacobsona — specyficzny narząd zmysłu węchu, występujący u ->-gadów. Leży on poniżej jamy nosowej i nie ma z nią połączenia. N.J. składa się z 2 kieszonek, których przewody otwierają się (niezależnie od siebie) na podniebieniu w przedniej części jamy gębowej. Kieszonki te są stale wypełnione cieczą, będącą produktem gruczołów przyocznych. Działanie n.J. polega na przenoszeniu końcem języka substancji zapachowych z przedmiotów lub z powietrza do wnętrza tego narządu, gdzie za
cje te docierają do nat węchowego, wyścielaj ściany kieszonek (po wci? ciu języka do pyska, jegoil dwojone końce przyleg;
ujść n.J.). U ->7,olwi org jest mały i słabo wyks ny, w przeciwieństwie do > szczurek, a zwłaszcza -mi u których rozdwojony na cu język jest szczególnie'1 chliwy. U -^-krokodyli na ten nie występuje. N.J. st wi urządzenie dodatkowe sprawniające na ogół do rozwinięty zmysł węchu dów, którego receptory dują się także w jamie wej. Stąd jaszczurki i mają znacznie lepszy od ir gadów zmysł węchu, poz\ jacy im tropić niewidoczną! nich ofiarę, doskonale ro;
znawać pokarm, wrogów' osobniki płci odmiennej.
narząd linii bocznej
zmysłowy występujący u larw płazów i u niektód płazów dorosłych. Reagujej na ruch wody. U -upłazów! stępuje w postaci otwara na zewnątrz, oddzielnych, k| kowatych zagłębień w sk6J zwanych neuromastami. Kq ułożone są wzdłuż obu bolj ciała, tworząc pojedyncze'] nie, ciągnące się od głowy1;
do końca ogona. U płazów] jedyncze kubki składają si kilku właściwych koma czuciowych. Komórki te n kształt gruszkowaty i zat czone są pręcikami czucio mi, sterczącymi do wnę kubka wypełnionego wód płaza przebywającego w dowisku wodnym. Komd czuciowe otaczają komo zrębowe, pozbawione pręciki
jest od reszty komórek naskórka niskim kołnierzem, będącym tworem tegoż naskórka. Komórki czuciowe oplata gęsta sieć włókien nerwowych, których ośrodek znajduje się w mózgu, w tzw. wzgórku słuchowym. Zarówno u larw, jak i u dorosłych -upłazów ogoniastych, prowadzących lądowy tryb życia, n.l.b. ma podobną budowę, różni się zaś tym, że u okazów dorosłych kubki są głębsze i komórki czuciowe są bardziej ukryte w skórze niż u form larwalnych. Natomiast w okresie godów, kiedy dorosłe płazy ogoniaste przebywają w wodzie, kubki ich n.l.b. spłycają się, dzięki czemu łatwiej wnika do nich woda. Dla form dorosłych znajdujących się na lądzie n.l.b. nie ma żadnego znaczenia. N.l.b. jest dobrze wykształcony u larw wszystkich płazów oraz u dorosłych płazów ogoniastych, natomiast brak go u dorosłych -upłazów bezogonowych. Wyjątek pod tym względem stanowi afrykański płaz bezogonowy -oplatana, który prowadzi ściśle wodny tryb życia. N.l.b. pozwala wyczuwać prądy oraz wszelkie drgania wody (co umożliwia pełną orientację w środowisku wodnym nawet Przy słabej widoczności, np. w mętnej wodzie lub w nocy), pozwala zauważyć poruszającą się zdobycz, zbliżanie się jakiegoś zwierzęcia lub ominąć niewidoczną przeszkodę.
narząd policzkowy, jamka po-uczkowa, oko termiczne — na-^ąd zmysłu termicznego wy-^ępujący wyłącznie u węży z rodziny -ogrzechotnikowa-tych. N.p. jest narządem pa-^ystym i ma postać silnie Wgłębionej jamki lub krótkiej "ruzdy. Twory te położone są Po obu stronach głowy, między
otworem nosowym a okiem. Dno jamki pokrywa błona, do której dochodzą liczne zakończenia nerwowe. Działanie n.p. polega na odbieraniu promieniowania cieipnego (podczerwonego), którego źródłem jest ciało jakiegoś małego ssaka. Dzięki n.p. grzechotnik w ciemnościach nocnych (lub sztucznie oślepiony) nieomylnie odnajduje ofiarę, mimo że jej nie dostrzega wzrokiem. Narząd ten jest wyraźną cechą adaptacyjną, umożliwiającą sprawne zdobywanie pokarmu w czasie nocnych łowów.
narząd równowagi —>-narząd Rusconiego.
narząd Rusconiego, narząd równowagi, narząd balansowy, haczyki — narząd mający postać 2 cienkich, dość sztywnych, prostych, nitkowatych tworów skórnych (każdy długości ok. l mm), wyrastających po obu bokach głowy młodych kijanek niektórych gatunków -upłazów ogoniastych, np. tra-szek, oraz u kijanek jednego gatunku płazów bezogonowych, mianowicie u -oplatany. N.R. jest wytworem naskórka, każda z jego nitek ma końce bu-ławkowato rozdęte, w których znajdują się duże skupienia jednokomórkowych gruczołów śluzowych, zwanych -»-gruczo-łami Leydiga. W każdym z tych wyrostków wypełnionych tkanką łączną biegną 2 naczynia krwionośne — tętnica i żyła — łączące się ze sobą u szczytu wyrostka. Wyrostki skierowane są na boki, dzięki zaś skurczom mięśni znajdujących się u ich podstawy mogą one wykonywać niewielkie ruchy. U zarodka fraszki n.R. pojawia się równocześnie z zawiązkami skrzeli zewnętrznych, wcześniej od zawiązków przednich koń-
narządy gwiaździste
narządy wzroku gadów
czyn, a na krótko przed opuszczeniem osłon jajowych przez młodą larwę. Po wykluciu się kijanki z osłon gajowych n.R. osiąga maksymalną wielkość, z chwilą zaś wykształcenia się przednich odnóży zostaje całkowicie zresorbowany i znika bez śladu. Zatem pełny rozwój n.R. przypada na okres, w którym przednie odnóża kijanki znajdują się dopiero w stadium morfologicznego różnicowania, a resorpcja następuje wówczas, gdy przednie odnóża larwy zaczynają funkcjonować. N.R. służy młodej kijance, nie umiejącej jeszcze sprawnie pływać i nie mającej odnóży, do przyklejania się do różnych przedmiotów, przede wszystkim do pędów roślin wodnych, w akwarium zaś nawet do powierzchni szyb. Przyklejanie to następuje dzięki lepkiemu śluzowi, jaki pokrywa maczugowate końce n.R. Dzięki n.R. kijanka może zaczepić się nad dnem zbiornika wodnego, na którym zwykle panują gorsze warunki bytu — brak światła, niższa temperatura wody, mniejsza ilość tlenu rozpuszczonego w wodzie (pochłanianego przez rozkład nagromadzonej materii organicznej) — oraz gdzie czyha znacznie większa liczba wrogów. Ponadto n.R. uzupełnia oddechową funkcję skrzeli (gdy są one jeszcze słabo rozwinięte) oraz pełni rolę równoważników umożliwiających kijance lepsze utrzymywanie równowagi zarówno w czasie jej ruchu, jak i chwilowego pobytu na powierzchni dna.
narządy gwiaździste ->-grzbie-toród amerykański.
narządy słuchu i równowagi gadów. U większości gadów n.s. i r. są dobrze rozwinięte i wykazują szereg cech adaptacyjnych do warunków śi wiska lądowego. Składają;;
z ucha środkowego i wev' trznego. Ucho zewnętrzne stępuje jedynie u ->-krokoi Otwór ucha środkowego pr krywa od zewnątrz błona i benkowa, za którą znajdujej jama bębenkowa połączeni gardzielą za pośrednictw trąbki słuchowej, czyli pi wodu Eustachiusza. W jai bębenkowej występuje kos słuchowa (stapes) w post pręcika kostnego, który pr rasta jednym końcem do t ny bębenkowej, drugim końcem przylega do błony < graniczającej ucho środko od wewnętrznego. Ucho \ wnętrzne (obejmujące narzs zmysłu słuchu, jak i równon gi) mieści się w tzw. błędnil błoniastym, otoczonym puszl kostną. Najbardziej istotnył składnikami błędnika są po! czone ze sobą 3 kanały półK listę oraz przewód i woreczi endolimfatyczny. Wypełnić! są one endolimfą, wewnętrzi zaś ich ściany wyścielają k mórki zmysłowe. Fale glosom rozchodzące się w powietr wprawiają w drganie bło bębenkową, która przekazi je za pośrednictwem kolumie ki słuchowej do przestrzeni ( rylimfatycznej, otaczającej cho wewnętrzne i wypełnior perylimfą. Z kolei drgania f rylimfy przekazywane są ścii nie błędnika, ta zaś powoduj] drgania endolimfy. W końc drgania te, przechwytywari przez odpowiednie słuchowca komórki zmysłowe, dochod;^| za pośrednictwem nerwów 4^^ odpowiedniego ośrodka w mól gu, gdzie rejestrowane są J postaci wrażeń głosowych. Pod łożem odczucia braku równej wagi wynikającego ze zmiana położenia ciała jest nacisk er| dolimfy na jeden z 3 kanałó^
półkolistych, ustawionych względem siebie pod kątem prostym. Nacisk ten powoduje podrażnienie odpowiednich zakończeń nerwowych przekazywane do ośrodka w mózgu, co wywołuje określone reakcje ruchowe, umożliwiające powrót ciała do położenia równowagi. U -»-żółwi, -Aatterii i u
->-węży brak ucha środkowego (błony i jamy bębenkowej), a jako pozostałość ucha środkowego występuje jedynie kolumienka słuchowa. Gady te są głuche.
narządy słuchu i równowagi płazów. U wszystkich płazów brak ucha zewnętrznego. U
-upłazów ogoniastych, -upłazów beznogich oraz u niektórych niżej uorganizowanych
-upłazów bezogonowych (np. u
->-kumaków i ->-grzebiuszkowa-tych) brak też ucha środkowego (błony bębenkowej, jamy bębenkowej i kostki słuchowej). W związku z tym płazy te są prawdopodobnie głuche. U płazów ogoniastych i beznogich jest to zrozumiałe, gdyż płazy te głosu nie wydają, jednak u pozostałych, wymienionych wyżej płazów trudno to wyjaśnić, wydają one bowiem, zwłaszcza podczas godów, charakterystyczne głosy. U przeważającej większości płazów bezogonowych występuje dobrze rozwinięte ucho środkowe, przystosowane do warunków lądowego środowiska. Ucho środkowe składa się m.in. z błony bębenkowej kształtu kolistego, rzadziej owalnego. Wielkość błony bębenkowej oraz jej widoczność jest rozmaita; u niektórych gatunków trudno ją zauważyć. W skład ucha środkowego wchodzi również obszerna jama bębenkowa, łącząca się z gardzielą przewodem Eustachiusza, oraz jedna
kostka słuchowa, przylegająca jednym końcem do błony bębenkowej, drugim zaś — do błony zasłaniającej otwór jamy błędnika. U wszystkich płazów uszy wewnętrzne (w tym narządy równowagi) są dobrze rozwinięte. Poza drobnymi szczegółami mają one budowę analogiczną do budowy uszu wewnętrznych pozostałych kręgowców, w tym również gadów. Kijanki płazów nie mają uszu środkowych tylko uszy wewnętrzne. Zob. też: narządy słuchu i równowagi gadów.
narządy wzroku gadów. U
większości —>-gadów oczy są dobrze wykształcone i (podobnie jak u wszystkich kręgowców) zawierają twardówkę przechodzącą na przedzie oka w przezroczystą rogówkę, leżącą pod nią naczyniówkę przechodzącą w tęczówkę oraz siatkówkę zawierającą czopki i pręciki będące komórkami zmysłowymi wrażliwymi na światło. Siatkówka wyściela od wewnątrz dno i boki gałki ocznej. Otwór w tęczówce — źrenica — ma rozmaity kształt, np. okrągły, owalny, poziomo lub pionowo szparowaty, powycinany, nieregularny itp. W tyle za nią znajduje się dobrze wykształcona soczewka, Ako-modacja odbywa się zarówno przez zmianę położenia soczewki względem siatkówki, jak i przez zmianę kształtu soczewki. Do dna obu gałek ocznych i do siatkówki wnikają nerwy wzrokowe. Tak jak u innych kręgowców, wnętrze gałki ocznej wypełnia półpłynna, przezroczysta substancja, zwana ciałem szklistym. W oczach niektórych gadów, w miejscu przejścia twardówki w rogówkę, znajduje się pierścień kostny złożony z 14 małych, regularnych, płaskich kostek
|