aksolotl meksykański
tunki roślinożerne. Większość a. składa jaja, pozostałe są jajożyworodne. Charakterystyczną właściwością a. i ->-leg-wanów jest “kiwanie" głową. Odruch ten, wywoływany rozmaitymi czynnikami, oznacza podniecenie jaszczurki. W ten sposób “kłaniają" się samce rywalizujące o samicę, spotykające się osobniki płci odmiennej, wreszcie a. czymś zaniepokojone. A. występują wyłącznie na kontynentach Starego Świata, mianowicie w południowo-wschodniej Europie, w Afryce, w południowo-
-zachodniej, środkowej i po-Uidniowej Azji oraz w Australii. Brak ich na Madagaskarze i na Nowej Zelandii. Rodzina a. obejmuje 34 rodzaje i ok. 400 gatunków i podgatunków.
Aglypha — grupa gatunków
-••węży o różnej przynależności systematycznej, które cechuje brak zębów i gruczołów jadowych. U węży tych zęby osadzone na kościach szczękowych i żuchwowych są raczej tej samej wielkości i nie mają żadnych urządzeń (rowków czy Kanalików) umożliwiających wprowadzenie jadu do ciała ofiary. A. obejmują wszystkie węże niejadowite.
ajolot (Bipes biporus) — gatunek gada z rodziny -».obrącz-kowców. Rośnie do długości ok. 30 cm. Ma ubarwienie jasno-róiowe, wywołane widocznością w skórze naczyń krwionośnych. Mała, zaokrąglona głowa kończy się krótkim pyskiem. Ualo robakowate, grzbieto-
-brzusznie spłaszczone, pokrywają regularne bruzdy, tworzące rodzaj obrączek. Ogon róst gruby i krótki. Krótkie, a-palczaste przednie odnóża zaopatrzone są w długie pazury. Skóra pokrywa maleńkie,
szczątkowe oczy, widoczne jednak na zewnątrz z powodu jej przezroczystości. Oczami tymi a. odróżniają prawdopodobnie światło od ciemności. Brak błon bębenkowych, otworów usznych oraz tylnych kończyn. A. prowadzi nocny tryb życia. Za pomocą głowy i odnóży ryje w ziemi długie chodniki, które zamieszkuje. Należy do najrzadszych i najmniej poznanych obrączkowców. Występuje w Ameryce Środkowej na terenie Meksyku.
aksolotl — neoteniczna forma płazów z rodzaju Ambi/stomn. Zob. też: a. meksykański.
aksolotl meksykański — neoteniczna forma meksykańskiego płaza Ambystoma mexica-nwn z rodziny ->poprzeczno-zębnych. Osiąga długość ok. 29 cm. Zarówno osobniki młodociane, jak i dojrzałe płciowo wyposażone są w dobrze rozwinięte 3 pary skrzeli zewnętrznych, odnóża oraz bocznie spłaszczoną i wysoką płetwę ogonową. Występują w 2 odmianach barwnych. Osobniki żyjące w warunkach naturalnych mają ubarwienie grzbietu czarne, ciemnopopielate lub brązowe, z licznymi czarnymi, małymi, okrągławymi plamkami tworzącymi deseń marmur-kowy. W warunkach hodowlanych obok normalnie ubarwionych występują często osobniki albinotyczne, jednolicie bladoróżowe lub białawe, co jest cechą dziedziczną. Na wiosnę dorosła samica składa ok. 1000 jaj w postaci galaretowatych kłębów, bardzo podobnych do skrzeku naszych żab. A.m. jest płazem drapieżnym i żarłocznym. Żywi się wszelkimi małymi, wodnymi organizmami- zwierzęcymi, pożerając również mniejsze osob-
kłampia
18
niki własnego gatunku. W hodowli, którą doskonale znosi, młode karmi się planktonem, dorosłym zaś podaje się wyłącznie surowe mięso. Osobniki głodne ustawicznie się atakują i odgryzają sobie kończyny o-raz końce płetw ogonowych. A.m. występuje w naturze w stanie larwalnym i wyłącznie w Meksyku, w 2 dużych jeziorach, w Xochimilco (o powierzchni 35 km2) i w mniejszym Chalco, położonych na wysokości 2300 m n.p.m. Jest płazem jadalnym, poławianym przez cały rok i sprzedawanym na targach miejskich. Poza tym stanowi cenne zwierzę laboratoryjne o niezwykłych zdolnościach regeneracyjnych, co przejawia się w szybkim i całkowitym odrastaniu utraconych kończyn i ogona. W warunkach hodowlanych, podając a.m. preparaty hormonu tarczycy, można go łatwo przeobrazić w formę lądową. Pierwsza dokonała tego polska uczona L. Kaufmann w 1917.
alampla — brak w skórze płaza jednego z 4 rodzajów komórek barwnikowych, a mianowicie guanoforów, zawierających bezbarwne kryształki guaniny, od których pochodzą barwy białe i srebrzyste. Okazy alampeiczne mają ubarwienie grzbietu znacznie ciemniejsze od ubarwienia typowego. Tęczówki ich oczu są czarne, a nie metalicznie błyszczące, w miejscach zaś, gdzie u normalnie ubarwionych okazów występują barwy białe (np. na brzusznej powierzchni ciała), skóra jest przezroczysta. Płazy alampeiczne spotyka się bardzo rzadko. Zob. też: albi-nizm.
albinizm — brak w skórze organizmu wszystkich 4 rodzajów komórek barwnikowych:
melanoforów, guanoforów, li-potorów i alloforów, wskutek czego skóra larwy lub dorosłego płaza jest niemal przezroczysta, tak że widać przez nią narządy wewnętrzne. Osobnik albinotyczny posiada czerwone źrenice, bladoróżowe zabarwienie skóry, wywołane prześwitywaniem gęstej siateczki włosowatych naczyń krwionośnych wypełnionych krwią, a nie przysłoniętych komórkami barwnikowymi, zwłaszcza me-lanoforami zawierającymi ziarenka czarnego barwnika, me-laniny. Osobniki albinotyczne znane są u wielu gatunków płazów, z naszych np. u salamander, fraszek, ->-grzebiusz-kowatych, żab wodnych i innych kręgowców. W naturze albinosy mają małe szansę przeżycia z powodu łatwej ich dostrzegalności przez licznych wrogów. W warunkach hodowlanych i w pracowniach biologicznych powszechnie znanymi płazami albinotycznymi są “białe" -^aksolotle. A. jest wynikiem zaburzeń m.in. w sekrecyjnej funkcji środkowego płata przysadki mózgowej. A. jest cechą recesywną.
aligator chiński (Aligator sź-nerasis) — gatunek gada z rodziny -^.aligatorów. Rośnie do długości ok. 1,5 m. Jest jednym z najmniejszych gatunków
Aligator chiński
19
ambystoma krecia
krokodylowatych. Ma ubarwienie grzbietu oliwkowobrązowe, plamiste, na bokach tułowia jasnobrązowe z deseniem ciemnych plam. Większość życia aktywnego spędza w wodzie. Na jego pokarm składają się rozmaite małe, wodne organizmy, jak skorupiaki, małże, ślimaki oraz nieruchliwe gatunki ryb. Zimuje na lądzie w norach, które sam wygrzebuje w ziemi w pobliżu wody. Człowiekowi nie zagraża. Żyje na niewielkim stosunkowo obszarze w południowo-wschodniej Azji, nad rzeką Jangcy.
aligator missisipski (Alligator mississippiensis) — gatunek gada z rodziny -^.aligatorów. Przeciętnie rośnie do 4,5 m długości, wyjątkowo do 5,8 m. Ma ubarwienie grzbietu ciem-'ie, oliwkowozielone, plamiste, urzuch zaś jasnożółty. Przebywa często w licznych gromadach nad brzegami rzek, jezior, na wysepkach śródrzecz-nych, mieliznach oraz na terenach bagnistych. Na lądzie porusza się niezdarnie, powoli, natomiast w wodzie sprawnie i szybko pływa. Głównym pokarmem a.m. są ryby, poza nimi jednak pożera różne inne kręgowce, w tym płazy, gady, ptaki i ssaki. Wyrośnięte okazy a.m. są groźne nawet dla dużych zwierząt (np. koni) oraz dla człowieka, gdyż po zaatakowaniu w wodzie mogą ofiara pokaleczyć i następnie utopić. W czasie pory godowej samce wydają donośny głos, na który odpowiadają samice. Często samce toczą między sobą walki o samicę. Ta ostatnia w zależności od wielkości składa 20 do 60 jaj do niedbale Przygotowanego gniazda, zbudowanego z pędów roślin. Gniazdo ma średnicę ok. 1,5 m i wysokość ok. 0,5 m. Samica
pilnuje gniazda do czasu wylęgu młodych. A.m. poławia się masowo dla cennej i pięknej skóry, służącej do wyrobu różnych przedmiotów galanteryjnych. W latach 1940—1947 w jednym tylko stanie Luizjana w USA zabito przeszło 0,5 min sztuk przedstawicieli tego gatunku. A.m. jest również hodowany dla celów przemysłowych w fermach aligatoro-wych. Spotyka się go także w wielu ogrodach zoologicznych, gdzie przeżywa do 85 lat. Młode w niewoli szybko się oswajają. A.m. występuje w Ameryce Północnej od ujścia rzeki Rio Grandę do 35° N, od Teksasu do Florydy, w Karolinie i w stanie Arkansas (Tabl. IV/1).
aligatory (Alligatoridae) — rodzina gadów z rzędu -»-kroko-dyli. Mają krótki, szeroki pysk i silnie wystające wzgórki o-czne oraz nozdrza. Poza tym charakterystyczny dla tej rodziny jest układ zębów. Mianowicie przy zamkniętej paszczy rząd zębów na szczęce kryje się od wewnątrz w łuku zębowym żuchwy, czwarty zaś największy ząb żuchwy wchodzi do odpowiednio głębokiej zatoki w kości międzyszczęko-wej. Spośród 4 rodzajów i 7 gatunków tej rodziny tylko l (-»-aligator chiński) zamieszkuje południowo-wschodnią Azję, pozostałe natomiast występują w południowych obszarach Ameryki Północnej, w Ameryce Środkowej oraz w Ameryce Południowej.
ambystoma krecia (Ambysto-ma talpoideum) — gatunek płaza z rodziny -».poprzeczno-zębnych. Rośnie do długości 10 cm. Ma ciało o pokroju salamandry, zwartą, silnie spłaszczoną i szeroką głowę, tułów
•mbystoma paskowana
20
okrągły na przekroju oraz krótki, wałkowaty ogon. Ubarwienie grzbietu jest ciemnobrązowe z licznymi, jasnoniebieskimi, nieregularnymi plamkami, a brzuch — jasnoszaro-niebieski. A.k. zamieszkuje wyłącznie środowiska lądowe. Zwykle przebywa w rozmaitych ziemnych kryjówkach — norach, jamach, chodnikach, ale znajduje się ją również pod kłodami drewna, pod korą zwalonych drzew itp. Gody odbywa na wiosnę w małych zbiornikach wodnych. U godu-jących osobników wyrasta niski, skórny fałd grzbietowy. Jaja składane są w małych pakietach w liczbie 10—40, przytwierdzanych do roślin wodnych. Jaja (mające własne osłonki) sklejone są dodatkowo wspólną galaretowatą substancją. Kijanki przeobrażają się przy długości 5 do 7 cm. Znane są okazy neoteniczne (-»-neote-nia). A.k. występuje w połud-niowo-wschodniej części Ameryki Północnej, od południowej Karoliny do północnej Florydy i Luizjany, a poza tym kolonie tego płaza znajdują się w stanie Okłahoma, Illinois, Tennessee i Arkansas.
ambystoma paskowana (Amby-stoma opacum)—gatunek płaza z rodziny ->.poprzecznozęb-nych. Rośnie do długości 12 cm. Z ogólnego pokroju ciała podobna jest do innych amby-stom, wyróżnia się jednak wałkowatym, grubym (zwłaszcza u nasady) ogonem, nie wykazującym bocznego spłaszczenia na całej swojej długości. A.p. ma bardzo swoiste ubarwienie niepowtarzalne u innych gatunków ambystom: czarną, grzbietową powierzchnię ciała zdobią srebrzystobłękitne, poprzecznie wydłużone i nieregularne plamy, połączone ze
sobą na bokach tułowia i ogona. Wskutek takiego układu jasnych plam, wzdłuż środka grzbietu wyodrębnionych zostaje kilka dużych, czarnych, o nieregularnych kształtach powierzchni, przypominających zarysem siodła. Natomiast grzbietowa strona ogona, pokryta na przemian szerokimi czarnymi oraz wąskimi jasnymi, poprzecznie ułożonymi plamami, wygląda jak pręgowa-na. A.p. prowadzi wybitnie lądowy i nocny tryb życia. Zamieszkuje rozmaite, nawet skrajnie odmienne lądowe środowiska, występuje np. na nizinnych, wilgotnych terenach o glebie piaszczystej, jak i na zupełnie suchych, pagórkowatych obszarach. Najczęściej spotyka się ją na zalesionych stokach wzgórz, w pobliżu stawów i rzek. W dzień chowa się zwykle w różnych ziemnych zakamarkach. Jako kryjówki wykorzystuje też znajdujące się nisko nad ziemią dziuple drzew. Zeruje wyłącznie w nocy. Na jej pokarm składają się przede wszystkim dżdżownice i stonogi, a w mniejszym procencie — różne owady i bezskorupowe ślimaki. Spośród wszystkich gatunków ambystom a.p. wyróżnia się jesiennym terminem pory godowej, przypadającej na wrzesień i październik, oraz
Ambystoma paskowana
składaniem jaj wyłącznie na lądzie. Samca w okresie godowym cechuje silnie kontrasto-
21
ambystoma plamista
wy deseń i srebrzystość jasnych plam. Zapłodnienie jaj jest wewnętrzne. Zachodzi za pomocą -»-spermatoforów składanych przez godującego samca na powierzchni ziemi i podejmowanych przez samicę wargami kloakalnymi. Zapłodnione jaja składane są na terenach lesistych w płytkich, wilgotnych jamkach w ziemi lub v/' ściółce leśnej. Skrzek ma postać kilku oddzielnych, małych galaretowatych grudek, zawierających łącznie od 50 do 200 jaj. Średnica komórek jajowych wynosi 2,7 mm, natomiast średnica jaja z osłonkami 4,2 do 5 mm. Samica pozostaje przy złożonych jajach i opiekuje się nimi dotąd, aż w okresie opadów deszczowych jamka wypełni się wodą. W tych warunkach zarodki szyb-ko się rozwijają i wkrótce kijanki opuszczają osłonki jajowe, mając długość 19 do 25 mm. Kijanki mają dobrze rozwinięte skrzela zewnętrzne. Przeobrażają się wczesną wiosną następnego roku przy długości ciała 6,5 do 7,5 cm. Młodociane osobniki uzyskują dojrzałość płciową po upływie 15 do 17 miesięcy. W przypadku nie wypełnienia się jamki wodą, co zdarza się przy bezdeszczowej pogodzie jesienią, jaja się nie rozwijają. Samica wówczas nadal opiekuje się nimi, przy czym wydzielina jej skóry dostarcza jajom wilgoci zapobiegającej ich wyschnięciu. Rozwój tych jaj następuje dopiero w czasie wiosennych opadów deszczu, przeobrażenie zaś kijanek odbywa się w czerwcu, zatem w 7 do 9 miesięcy od momentu złożenia jaj. A.p. występują na południowo--wschodnich obszarach Ameryki Północnej — od Nowej Anglii do północnej Florydy—oraz na zachód od Teksasu.
ambystoma plamista {Ambystoma. maculatum) — gatunek płaza z rodziny ->.poprzeczno-
Ambystoma plamista
zębnych. Rośnie do długości 25 cm. Ma ciało zwarte, tułów i ogon okrągłe na przekroju, ubarwienie grzbietu czarne z granatowym połyskiem, pokryte rzędami okrągławych, małych, jaskrawożółtych lub pomarańczowych plamek. Z pokroju ciała i ubarwienia podobna jest do europejskiej -^-salamandry plamistej. A.p. prowadzi lądowy tryb życia. Najczęściej zamieszkuje tereny zalesione, ukrywając się w norach, pod kamieniami, w jamach wśród korzeni drzew itp. Gody odbywa na wiosnę w rozmaitych małych zbiornikach wody stojącej (w rowach, sadzawkach) oraz w wolno płynących strumykach. Złożenie jaj następuje po burzliwie przebiegających zalotach obu płci. Godujące samce i samice wzajemnie się obwąchują, e-nergicznie ocierają się o siebie. Są przy tym tak ruchliwe, że powierzchnia wody w miejscach, gdzie zgromadzone są godujące okazy, dosłownie kipi. Po zakończeniu zalotów samce składają na dnie zbiornika -»-spermatofory, które natychmiast zostają zbierane przez samice wargami kloakalnymi. Zapłodnienie jaj jest wewnętrzne. Samica składa ok. 250 jaj w kulistych, gala-
ambystoma tygrysia
22
retowatych pakietach, przyklejanych do roślin wodnych. Średnica jaj wynosi 2,5 do 3 mm. Po złożeniu jaj samce i samice wkrótce opuszczają zbiornik wodny. Po ok. 6 tygodniach kijanki uwalniają się z osłonek jajowych, mając długość ciała l do 1,5 cm. Po upływie 2 do 3 miesięcy kijanki przeobrażają się przy długości 5 do 7 cm. A.p. występują na południowych obszarach Ameryki Północnej, od Nowej Szkocji do Teksasu.
ambystoma tygrysia (Ambystoma tigrinum) — gatunek płaza z rodziny -i-poprzeczno-zębnych, największy płaz o lądowym trybie życia spośród wszystkich współcześnie żyjących płazów ogoniastych. Samce rosną do długości 33 cm (z czego połowa przypada na ogon) i przewyższają nieco długością samice. A.t. ma płaską, szeroką, wyraźnie od tułowia odgraniczoną głowę, oczy średniej wielkości i słabo wystające, tułów wałkowaty, gruby, wyposażony wił do 13 bruzd międzyżebrowych z każdego boku, oraz masywny, gruby, niski ogon, wyraźnie bocznie spłaszczony. Odnóża są krótkie, jednak dobrze wykształcone. Ubarwienie grzbietu zmienne — ciemnobrązowe, oliwkowobrązowe lub czarniawe, z licznymi, nieregularnymi, często poprzecznie wydłużonymi jaskrawożółtymi plamami (od tego ostatniego, “tygrysiego" desenia pochodzi nazwa tej ambystomy). Zdarzają się też osobniki o grzbiecie prawie całkiem żółtym. Brzuch ma barwę szarożółtawą, pozbawioną plam. Pokrojem ciała, a zwłaszcza ubarwieniem, a.t. łudząco podobna jest do europejskiej -^-salamandry plamistej, różni się zaś od niej głównie bocznie spłaszczonym ogonem. A.t. prowadzi lądowy tryb życia. Zamieszkuje zarówno niziny, jak i góry do wysokości 3000 m n.p.m. Występuje w różnych lądowych środowiskach o średnio wilgotnej glebie i bogatej roślinności, często przebywa w pobliżu jezior, rzek i wolno płynących strumieni. W dzień ukrywa się w rozmaitych jamach, norach, wśród korzeni drzew, pod kamieniami, w chodnikach małych gryzoni itd. W okresie dłuższej suszy chowa się głęboko w swoich kryjówkach lub wchodzi do nor większych zwierząt, np. borsuków, psów preriowych, świstaków. Aktywna jest w nocy i w tym czasie żeruje. Na jej pokarm składają się różne zwierzęta bezkręgowe. Pora godowa na nizinach odbywa się wczesną wiosną, a wysoko w górach przypada dopiero na lipiec. Miejscem godów są rozmaite małe i duże zbiorniki wód stojących oraz wolno płynących strumieni, a niekiedy nawet okresowe stawki pochodzenia deszczowego. W wodzie często gromadzi się duża liczba am-bystom. U godujących samców a.t. pojawia się na ogonie niski fałd skórny, zachodzący na grzbietową powierzchnię tułowia. W ciągu całego okresu godowego samica składa kilka nieforemnych pakietów skrzeku, zawierających łącznie ok. 1000 jaj o średnicy komórek jajowych od 1,9 do 2,6 mm. Zapłodnienie jest wewnętrzne, za pomocą -»-spermatoforów składanych przez samce w czasie zalotów na dnie zbiornika wodnego, a podejmowanych przez samicę wargami kloakalnymi. Larwy opuszczają osłonki jajowe po 2—3 tygodniach, kiedy osiągną wielkość 13 do 17 mm. Kijanka ma
23
ambystoma znad Pacyfiku
3 pary zewnętrznych, dobrze rozwiniętych skrzeli, wysoką płetwę ogonową, opatrzoną fałdami skórnymi, z których grzbietowy dochodzi aż do przedniego odcinka tułowia. Tempo rozwoju kijanek zależy w dużej mierze od warunków środowiska. W zbiornikach małych, o wyższej temperaturze wody, okres rozwoju trwa ok. 2 miesięcy, w du-zycn i głębokich jeziorach o niskiej temperaturze wody — ok. 4 miesięcy, w górach zaś rozwój kijanek przedłuża się (ju l roku. W tym ostatnim przypadku często powstają formy neoteniczne, które — podobnie jak u innych ambystom
— nazywają się -^aksolotlami. Można je łatwo zmusić do metamorfozy, podając im w pokarmie tyroksynę. Długość ciała świeżo przeobrażonych osobników w normalnych warunkach wynosi 80 do 86 mm, długość przeobrażających się osobników neotenicznych dochodzi do 250 mm. Dojrzałość płciową a.t. uzyskuje w 3 roku
•tycia. Dorosłe zimują na lądzie. Hodowla a.t. nie sprawia większych trudności i w związku z tym są one często używane jako zwierzęta laboratoryjne do rozmaitych doświadczeń. A.t. występują na największym obszarze spośród wszystkich -upłazów ogoniastych Ameryki Północnej. Zamieszkują prawie całe terytorium od Kanady do północnego Meksyku. Jedynie na zachodzie, w przybrzeżnych obszarach środkowej Kalifornii, zasiedlają kilka odgraniczonych od siebie, dużych połaci .terenu. Są pospolite w łańcuchu Appa-lachów. Wyróżnia się kilka ras geograficznych a.t.
ambystoma znad Pacyfiku (Dź-
camptodon ensatus) — gatunek
płaza z rodziny ->-poprzeczno-zębnych. Rośnie do długości 30 cm. Ma zwartą, masywną, a przy tym niezgrabną budowę ciała, nieproporcjonalnie dużą i szeroką głowę z wystającymi, wielkimi oczami, gruby, mięsisty tułów z 12 słabo zaznaczonymi bruzdami międzyżebrowymi z każdego boku oraz wybitnie krótki, bocznie spłaszczony, ku tyłowi silnie zwężający się ogon. Odnóża, zwłaszcza tylnej pary, są duże, grube i dobrze umięśnione, końce palców poszerzone. Skóra gładka i błyszcząca. Ogólnym wyglądem a.z.P. nie przypomina postaci innych ambystom. Ubarwienie jej grzbietu jest rudobrązowe lub oliwkowobrązowe, z niewyraźnie zarysowanym, siatkowym deseniem ciemnych plam. A.z.P. prowadzi lądowy tryb życia. Zamieszkuje tereny górzyste, pokryte wilgotnymi lasami, przebywając w pobliżu źródeł i strumieni. Aktywna jest głównie w nocy, jednak spotyka się ją również w czasie dnia, w tym nawet podczas słonecznej pogody. Sprawnie wdrapuje się na pochyłe pnie drzew lub gałęzie niskich krzewów. Znajdowano ją tam nieraz na wysokości kilku metrów nad ziemią. Potrafi również skakać za zdobyczą do 6 cm w górę. Przestraszona wydaje donośny skrzeczący albo chrobotający głos. Jest wyjątkowo drapieżna i żarłoczna. Zjada wszelkie zwierzęta, które potrafi pokonać i połknąć. Prócz rozmaitych bezkręgowców pożera różne płazy ogoniaste, w tym ambystomy i salamandry bezpłucne, a także żaby, małe węże, a nawet myszy. Biologia rozrodu a.z.P. jest mało znana i istnieją co do niej rozbieżności. Na wiosnę samica składa rzekomo w
ambystomy
24
wodzie ok. 100 jaj, przyklejając cały pakiet skrzeku do powierzchni kamieni. Kijanki mają krótkie skrzela oraz płetwę ogonową opatrzoną niskimi fałdami skórnymi. Przeobrażają się przy długości 10 do 15 cm. Znane są osobniki neoteniczne. Według innych źródeł, a.z.P. składa jaja na wilgotnym lądzie w głębokich ziemnych jamach lub szczelinach i matka opiekuje się złożonymi jajami. A.z.P. występuje na zachodnich, przylegających do Pacyfiku obszarach Ameryki Północnej, od Kolumbii Brytyjskiej do środkowej Kalifornii.
ambystomy -»-poprzecznozębne.
ameiwy (Amewa) -— rodzaj gadów z rodziny -»-teid. U największych gatunków długość ciała osiąga ponad 50 cm. A. mają postać typowej jaszczurki, posiadają długi, biczykowa-ty ogon oraz dobrze wykształcone pięciopalczaste odnóża. Grzbiet i boki tułowia pokrywają małe okrągławe, ziarniste łuski, na brzuchu zaś występują duże, prostokątne tarczki ułożone rzędami. Łuski na ogonie są większe i tworzą regularne pierścienie. Ubarwienie grzbietu zielone lub brązowe z kilkoma (3—7) wzdłużnymi jasnymi paskami, z których środkowy, najszerszy, rozpoczyna się na końcu pyska. Często grzbiet pokryty jest wzdłużnie ułożonymi jasnymi plamkami. U samców brzuch ma barwę żółtą, pomarańczową lub niebieską. Bocznie spłaszczone zęby zakończone są 2 szpicami. A. są jaszczurkami jajorodny-mi i typowymi dla prerii, terenów półpustynnych oraz stepów. Są aktywne w dzień, żywią się owadami. Charakteryzują się niezwykła ruchliwością i bardzo szybkim bieganiem. A. występują w Ameryce Środkowej i Południowej, od Meksyku aż do północnej Argentyny, oraz na wyspach Morza Karaibskiego. W tym regionie należą do najpospolitszych jaszczurek. Rodzaj a. obejmuje ok, 20 gatunków.
amerykańskie warany ->-teidy
amfiuma dwupalcowa (Am-phiuma means) — gatunek płaza z rodziny —»-amfium (Am-phiumidae), z rzędu -upłazów ogoniastych. Rośnie do długości l m. Ma węgorzowaty pokrój ciała, głowę płaską, smukłą, ostro zakończoną, tułów silnie wydłużony, okrągły na przekroju, a ogon bocznie spłaszczony i stosunkowo krótki (stanowiący ok. 1/4 długości ciała), z dobrze rozwiniętymi fałdami: grzbietowym i brzusznym. Skóra jest gładka i śliska. A.d. posiada 2 pary bardzo słabo rozwiniętych odnóży, z których każde opatrzone jest 2 palcami. U pokrewnej formy trójpalcowej (-^amfiu-my) wszystkie kończyny mają po 3 palce. W związku z wydłużonym tułowiem pary odnóży znajdują się w dużej odległości od siebie i ze względu na swoją nikłą budowę nie biorą udziału przy poruszaniu się zwierzęcia. U dorosłych a.d. prócz skrzeli wewnętrznych występują również dobrze rozwinięte płuca. Małe, słabo wykształcone i pozbawione powiek oczy przykrywa cienki i przezroczysty naskórek. Szczęka i żuchwa są uzębione, a poza tym występują zęby pod-niebienne. Spośród wszystkich zwierząt kręgowych a.d. ma największe czerwone ciałka krwi. Ich długość wynosi 75 urn. szerokość 40 urn (u
25
człowieka średnica erytrocytu zawiera się w granicach 7 do 8 ^m). Ubarwienie grzbietu a.d. jest ciemnobrązowe lub czarniawe, brzuch jasnoszary. A.d. to gatunek neoteniczny, nie przeobrażający się pod wpływem hormonu tarczycy, tyro-ksyny. Przez całe życie występuje w stadium larwy (jest to tzw. larwa stała). A.d. zamieszkują wszelkie zbiorniki płytkich wód stojących i wolno płynących o mulistym dnie i bogatej roślinności. Dzień spędzają zagrzebane w mule lub ukryte na dnie wśród roślin albo w norach raków. Po wyszukaniu takiej nory zamieszkują ją przez pewien czas, wychylając z niej tylko głowę. W nocy stają się aktywne i polują wśród roślinności, przy czym poruszają się dość zwinnie wężowymi ruchami ciała. W czasie deszczowej pogody wychodzą na brzeg zbiornika i wijąc się wpełzają pod korzenie drzew, do rozmaitych jam, a często i do nor wodnych ssaków. W nocy wracają do wody i żerują. A.d. są drapieżne. Pożerają wszelkie małe zwierzęta bezkręgowe, jak i kręgowce, w tym ryby, kijanki, dorosłe płazy i osobniki własnego gatunku. Na lądzie Polują nawet na małe węże. Schwytane do ręki bronią się zaciekle, dotkliwie kąsając. W związku z tym ludność tubylcza boi się a.d., a nawet unika 'ch, niesłusznie posądzając te Płazy o jadowitość. A.d. umieszczona w akwarium wydaje <-o pewien czas głośny świst. Dźwięk ten jest oznaką zaniepokojenia, a powstaje wskutek gwałtownego wyciskania powietrza przez otwory skrzelowe. Biologia rozrodu a.d. jest "^ało znana. W styczniu lub w lutym samica składa na wilgotnym ladzie, w phłnrinwh i
ciemnych kryjówkach w pobliżu wody, od 50 do 150 jaj średnicy 9 mm razem z osłonkami. Gdy brak takich kryjówek, samica lub samiec drążą w wilgotnej ziemi korytarze, w których następuje złożenie jaj. Skrzek ma postać 2 galaretowatych sznurów, podobnych do sznurów koralików lub pereł, gdyż między każdymi dwoma sąsiednimi jajami znajduje się cienka, galaretowata nitka. Po złożeniu jaj samica owija się wokół nich i opiekuje się nimi aż do wylęgu kijanek. Rozwój zarodków trwa do 5 miesięcy. Kijanki opuszczające osłony jajowe mają 4,5 cm długości, dobrze rozwinięte skrzela zewnętrzne oraz palczaste odnóża. W tym stadium rozwojowym odnóża są stosunkowo lepiej rozwinięte niż u płaza dorosłego, tak że młode larwy mogą się poruszać po dnie za ich pomocą. Utrata skrzeli zewnętrznych następuje w 3 miesiącu życia, przy długości kijanki wynoszącej 8 cm. A.d. zamieszkują południowo--wschodnie nizinne obszary Ameryki Północnej, od stanu Wirginia do Florydy.
|