WŁodzimierz juszczyk mały słownik zoologiczny gady I płazy

boską. Podczas tłumnych p;

cesji, organizowanych w zwh ku z corocznym, uroczysfr świętem, poświęconym tej ':

bie, ż.l.m. niesione są na s] cjalnych krzesłach-trona Z.l.m. występuje na wyspa® Archipelagu Malajskiego. •||

— gatunek płaza z rodziri||l

—-żabowatych. Rośnie do dłwĘl gości 11 cm. Ubarwienie grzbi^s* tu brązowe lub zielonkawe z" rzędami dużych, czarnych, krągławych plam otoczonyl jasnymi obwódkami. Na b kach tułowia również wyst pują pojedyncze rzędy takii plam. Przypominają one pla mistość leoparda. Tylne odnó za pokryte są poprzecznie wy^l dłużonymi, czarnymi plamami! Dobrze wykształcone, grubę| grzbietowe fałdy gruczołowa! mają jasnozłocisty kolor, po-»;| dobnie jak boczne fałdy cią-«| gnące się od szczęk do nasada | przednich kończyn. Samce po«|J| siadają duże, parzyste, zewnę-il ! trzne —rezonatory i mają zdol-'< ność wydawania kilku rodza*| jów dźwięków, mających różnił znaczenie dla osobników tegOil

Żaba leopardowa

gatunku. Najpierw samiec wy* daje dźwięki zwabiające samc<| i samice do danego zbiorniki wodnego, inne dźwięki oznal

rniają omyłkowe uchwycenie samca przez innego samca, wreszcie inny głos wydawany jest przez samca, który już sa­micę uchwycił. 2.1. występuje w Ameryce Północnej na wschód od Labradoru aż do Meksyku i Południowej Ame­ryki. Na całym tym obszarze ż.l. jest gatunkiem pospolitym, ży­jącym nad brzegami rozmaitych wód, w których składa jaja. Ze względu na swoją pospolitość należy do powszechnie używa­nych zwierząt laboratoryjnych i używanych do badań nauko­wych. Uważa się ż.l. za odpo-i^" wiednik europejskich żab, zwłaszcza “zielonych". Poza tym dostarcza człowiekowi ja­dalnego mięsa w postaci —ża­bich udek. Na całym obszarze swojego występowania znane są liczne rasy geograficzne tego gatunku.

żaba marmurkowana, prosiak (Hemisus marmoratus) — ga­tunek płaza z rodziny —żabo­watych (przez niektórych au­torów zaliczana do rodziny Brevicipittdae). Osiąga długość 4 cm. Ma małą głowę, barył-kowaty tułów i krótkie, grube nogi. Na szczycie górnej szczę­ki sterczy niewielki, szeroki ryjek, u którego podstawy otwierają się nozdrza zewnę­trzne. Z.m. często nadyma tułów, tak że robi wrażenie chorobliwie obrzękłej. Mimo krótkich i niezgrabnych odnó­ży normalnie pływa. Jej grzbiet jest szarobrązowy, pokryty ciemnym, marmurkowanym deseniem plam. Powierzchnia podgardzielowa, boki tułowia i tylne odnóża mają barwę zie­lonkawą, brzuch — białą. W okresie godów samice składają zapłodnione jaja do wygrzeba­nych przez siebie niewielkich jamek w ziemi, położonych nad brzegiem wody. W przeciwień­stwie do ogromnej większości płazów bezogonowych, które wygrzebują jamy w ziemi za pomocą tylnych odnóży, ż.m. drąży jamki ryjkowatym no­sem, podobnie jak to robią świnie (dlatego nazwano ją “prosiakiem"). Po złożeniu jaj do ziemnej jamki w pobliżu wody samice przykrywają je swoim ciałem i przebywają na nich tak długo, aż wylęgną się kijanki. Z chwilą ich pojawie­nia się samice za pomocą swe­go ryjka drążą w ziemi kanał prowadzący od jamki z jajami do zbiornika wodnego. Przez ten kanał kijanki wypływają z gniazd do wody, gdzie dalej

Żaba marmurkowana

się rozwijają. Z.m. występują w południowej i środkowej Afryce.

żaba moczarowa (Rana arvalis)

— gatunek płaza z rodziny

—żabowatych. Rośnie do dłu­gości 8 cm. Ma ostro zakoń­czony pysk i u tylnych koń­czyn l modzel podeszwowy wewnętrzny. Ubarwienie i pla­mistość grzbietu u obu płci są bardzo podobne do ubarwienia i plamistości grzbietu —-żaby trawnej. Dominującą barwę grzbietu stanowi kolor brązo­wy w różnych odcieniach. U osobników typowych występu­ją ciemnobrązowe, trójkątne plamy skroniowe, na środku grzbietu za głową znajduje się plama kątowa w postaci od­wróconej litery V, a na tylnych

żaba moczarowa Wolterstorffa

żaba ogoniasta

kończynach — ciemne, poprze­czne pręgi. Brzuch jest żółta­wy lub białawy, pozbawiony plam, co stanowi jedną z głów­nych cech odróżniających ż.m. od żaby trawnej. Znane są je­szcze 2 inne formy ubarwienia ż.m.: forma pręgowana (z sze­roką, jasną pręgą wzdłuż środ­ka grzbietu) oraz forma pla­mista (z licznymi, czarnymi, rozmaicie ułożonymi plamami grzbietowymi). Samce ż.m. ma­ją parzyste wewnętrzne worki rezonacyjne, czarne, czteroczę-ściowe modzele na -pierwszych palcach przednich kończyn o-raz lepiej niż u samic rozwi­nięte błony pływne między palcami odnóży tylnych. Ugo-dujących samców występuje szata godowa w postaci błę-kitnoliliowej barwy grzbietu, sinoniebieskiej plamy na po­wierzchni podgardzielowej o-raz zwisających fałdów skór­nych na tułowiu. U samic szata godowa nie występuje, a jedy­nie barwy grzbietu stają się w czasie godów jaskrawsze. Głos godowy samców przypo­mina krótkie, dźwięczne kwi­lenie. Pora godowa przypada w kwietniu (najczęściej natych­miast po godach żaby trawnej) i trwa krótko. -^-Ampleksus jest typu pachowego. Skrzek ma postać kulistych kłębów. Liczba jaj zawiera się w gra­nicach od 800 do 2800 sztuk. Kijanki ciemnobrązowej barwy osiągają długość od 4 do 4,8 cm, a świeżo przeobrażone osobniki — od l do 1,5 cm. Ż.m. jest płazem o aktywności dziennej. Żyje w suchych lasach, zwłasz­cza sosnowych, oraz na łąkach. Żywi się przede wszystkim sucholubnymi stawonogami o dziennym trybie życia, a poza tym dżdżownicami i ślimaka-K.ii. Zimuje na lądzie w roz­maitych naturalnych, ziemnych kryjówkach; w Europie docho­dzi do 700 m n.p.m., nato w górach Ałtaju sięga do sokości 1860 m n.p.m. Je gatunkiem nizinnym, wystę] je od północnej Francji Bajkału w ZSRR. Granica ;

nocnego zasięgu ż.m. docho w Finlandii do 68°N. W Polsji ż.m. żyje na całym nizinny) obszarze kraju, jest gatunkiei mniej pospolitym od żaby tra'9 nej. Nie podlega ochron (Tabl. VI/15).

żaba moczarowa Woltertor

(Rana aryalis woltertorffi) podgatunek płaza z gatun

-»-żaby moczarowej. Ma ona p0 dobne ubarwienie, długość clą ła i właściwości biologiczne ja!.

-»-żaba moczarowa, różni sft jednak od tej ostatniej posiada| niem wyraźnie dłuższych ko&| czyn tylnych, umożliwiających wykonywanie znacznie dłuż-E szych skoków. Często mylona| jest z -^-żabą dalmatyńską. Za-ij mieszkuje wilgotne łąki. Wy-l|i stępuje w Europie południowo-H

-wschodniej (w południowej Austrii, północnej Jugosławii,,!! południowej Słowacji⁷ na Wę-f grzech i w Rumunii). '§

żaba nilowa (Rana •mascare^S

niensis) — gatunek płaza z ro<'| dziny -s-żabowatych. Rośnie dog długości 5 cm. Ma grzbiet oliw-H kowozielony lub brązowozielo-|| ny, z licznymi, ciemnymi plani-'| karni, a często też z jasną ltni%| kręgową wzdłuż grzbietu. U|| samców występują czarne re-|| zonatory. Ż.n. zamieszkuje rze-H ki i ich rozlewiska. Szczególnie licznie występuje w rozlewis­kach Nilu. Mimo pospolitego występowania biologia jej jestj słabo poznana. Wśród licznyclii| bóstw starożytnych EgipcjaH,| ż.n. odgrywały ważną rolQ.j Symbolizowały odrodzenie siĄ człowieka po śmierci i ^ związku z tą wiarą w TebacB

żaby te balsamowano razem z ciałem zmarłego. Egipska bogi­ni Heka, będąca wcieleniem wody, zamiast głowy ludzkiej nosiła głowę ż.n. Gatunek ten występuje w całej prawie Af­ryce, od Egiptu poprzez Afrykę tropikalną aż do południowych jej krańców, oraz na Madaga­skarze.

— gatunek płaza z rodziny lio-pelm (Leiopelmidae), rzędu

-upłazów bezogonowych. Roś­nie do długości 5 cm. Z ogól­nego pokroju ciała jest podob­na do rzekotek. Należy do naj­bardziej prymitywnych współ­cześnie żyjących płazów bez­ogonowych. Wykazuje wszyst­kie zasadnicze cechy rodziny liopelm. Swoistą, wyjątkową wśród płazów bezogonowych cechą ż.o. jest występowanie na końcu tułowia samców miękkiego, walcowatego i ostro zakończonego przydatka długo­ści ok. l cm. Położeniem swo­im i kształtem przypomina on ogon, jednak z właściwym ogo­nem nie ma nic wspólnego, brak w nim bowiem kręgów i mięśni ogonowych. Przydatek ten, okryty skórą, jest rurko­watym przedłużeniem kloaki, o czym świadczy otwór znajdu­jący się na końcu tego wyro­stka. Gra on rolę narządu ko­pulacyjnego, gdyż samce w stanie ->-ampleksus wprowa­dzają go do otworu kloakalne-go samic i bezpośrednio prze­kazują plemniki do jej jajowo­dów, gdzie następuje zapłod­nienie jaj. Wśród płazów bezogonowych tego rodzaju zapłodnienie wewnętrzne spo­tyka się bardzo rzadko. Samice wyrostka tego nie mają, a ich otwór kloakalny otacza niska, lejkowata brodawka. Palce ż.o. są długie i cienkie, błony pływ­ne między palcami tylnych

kończyn — bardzo słabo roz­winięte, a oczy duże z elipty­cznymi, ustawionymi poziomo

Żaba ogoniasta

źrenicami. Skóra jest gładka lub pokryta małymi brodawka­mi. Ubarwienie grzbietu ż.o. bywa przeważnie szarobrązowe z czarnymi, nieregularnymi plamami, między oczami wid­nieje żółtawozielona plama, a brzuch jest koloru jasnokremo-wego. Ubarwienie może ulegać zmianie w zależności od wa­runków środowiska na ciem­niejsze lub jaśniejsze. Z.o. za­mieszkuje obszary górzyste, pokryte cienistymi lasami, gdzie znajdują się bystre, płyt­kie strumienie o czystej, zim­nej wodzie, której temperatura w okresie lata waha się w gra­nicach od 4° do 5°C. W wa­runkach hodowlanych wymaga wody o temperaturze topnieją­cego lodu. W suchej porze roku pozostaje wyłącznie w wodzie, natomiast w porze deszczowej wychodzi na ląd i przez cały okres opadów przebywa nad brzegiem wody albo wędruje na niewielkie odległości od strumienia. Z.o. nie prowadzi życia towarzyskiego, jednak w miejscach szczególnie dogod­nych dla jej pobytu spotyka się po 2 lub 3 osobniki razem. Z.o. żywi się rozmaitymi ma­łymi stawonogami, jak pająki,

stonogi, chrząszcze i gąsienice. Jej pora godowa trwa od maja do końca sierpnia. Osobniki go-dujące kojarzą się w wodzie. Samce nie mają zdolności wy­dawania głosu godowego (praw­dopodobnie jest to adaptacja, gdyż wśród głośno szumiących wód górskich potoków głos go­dowy nie byłby w ogóle sły­szalny). Jaja składane w sznu­rach przyklejane są do spod­niej powierzchni kamieni leżą­cych na dnie strumieni. Liczba jaj wytwarzanych przez l sa­micę waha się w granicach od 28 do 50 sztuk. Komórki jajowe są duże, średnica ich wynosi od 5 do 6 mm, średnica zaś ca­łego jaja z osłonkami (po ich napęcznieniu w wodzie) — 8 mm. Wylęg kijanek następuje po upływie ok. miesiąca. Po opuszczeniu osłon jajowych przyczepiają się one natych­miast do powierzchni kamieni, chroniąc się w ten sposób przed porwaniem przez rwący prąd wody, ale mogą również na niewielką odległość płynąć pod prąd. Kijanki są ciemno ubar­wione, pokryte licznymi, ma­łymi, jaśniejszymi plamkami. Kształt ich głowotułowia (wi­dziany z góry) jest klinowaty i mają one niską, długą płetwę ogonową, której grzbietowy fałd, w przeciwieństwie do ki­janek żyjących w wodach sto­jących, nie zachodzi na tułów. Otwór oddechowy (spiraculum) znajduje się na brzusznej po­wierzchni ciała. Liczba rzędów rogowych ząbków na górnej wardze wynosi 2 lub 3, na dol­nej — od 7 do 10. Do przysy-sania się do powierzchni ka­mieni służy kijankom duży, tarczowato rozszerzony aparat gębowy. Żywią się one poroś-lami i glonami, które zeskro-bują ząbkami z powierzchni głazów. Przeobrażają się naj­wcześniej po upływie roku. W

północnych obszarach wyst“ wania, gdzie strumienie^ wyjątkowo zimne i częściom pokryte lodem, kijanki róż jaja się ok. 3 lat i osiągają końcu długość ok. 5 cm. ;

występują w zachodnich ™ szarach Ameryki Północnej t| Kanadzie, w paśmie ciągnąc się ok. 160 km wzdłuż wybr ży Pacyfiku.

?amiec wydaje rytmiczne pisz­czące głosy podobne do kwile­nia kaczych piskląt. W odróż­nieniu od ogromnej większości płazów bezogonowych, ż.o. po­dobnie jak inne gatunki z tego rodzaju nie składa jaj do wody, ale na wilgotnej ziemi pod opadłymi liśćmi lub w szczeli­nach gruntu. W czasie pory deszczowej jaja składane są pojedynczo i cały ich rozwój zarodkowy oraz larwalny od­bywa się wewnątrz osłon ja­jowych, brak więc stadium wolnej larwy. Rozwój trwa krótko. Po 16—20 dniach od chwili złożenia jaj, przeobra­żone osobniki przy pomocy

—-zęba jajowego rozrywają stwardniałe osłonki jajowe i wychodzą na zewnątrz. Mają wtedy l cm dł. W ten sposób ż.o. unika najbardziej niebez­piecznego dla życia płaza sta­dium rozwojowego, jakim jest

—>metamorfoza w otwartym środowisku. Po roku od opusz­czenia osłon jajowych, ż.o. uzy­skuje dojrzałość płciową. Na pokarm jej składają się roz­maite małe owady, w tym głównie mrówki. Z.o. występuje na Kubie, Bahamach i innych wyspach Morza Karaibskiego oraz na południowo-wschod-nich obszarach Ameryki Pół­nocnej. Na Florydzie i Jamaj­ce została sztucznie zasiedlona.

bywania się w ziemi. Prowadzi lądowy i nocny tryb życia, w dzień przebywa pod zwalony­mi pniami palm, w norach gry­zoni i innych kryjówkach ziem­nych. Godujący samiec wydaje głos podobny do beczenia ow­cy. Ż.o. występuje od Teksasu w Stanach Zjednoczonych do Yeracruz w Meksyku.

żaba pięciopalczasta (Leptodac-tylus pentadactylus) — gatu­nek płaza z rodziny —-żab po­łudniowych. Jest najbardziej typowym i największym przed­stawicielem tej rodziny. Rośnie do długości 21,5 cm. Ma grzbiet ciemnozielony, oliwkowy lub brązowy. Nazwa gatunkowa pochodzi od szczątkowego pią­tego palca w przednich koń­czynach. U godujących samców boczne powierzchnie tylnych nóg są jaskrawopomarańczowe lub czerwone. Prócz tego wy­stępują u nich na pierwszych palcach przednich kończyn o-stre, czarno zabarwione, rogo­we ciernie, przypominające swoim wyglądem dodatkowe piąte palce. Podobnie ostre i twarde naroślą tworzą się w okresie godowym u samców na skórze okolicy mostkowej. Te wytwory skórne umożliwiają im przytrzymywanie samicy w czasie —>-ampleksus i składania jaj. Podobnie jak u wielu ga­tunków z rodziny żab połud­niowych, rozwój jaj ż.p. od­bywa się wyłącznie na lądzie. Samice składają jaja otoczone pienistą masą w małych jam-kach ziemnych, wygrzebywa­nych przez samce. Rozwój za­rodkowy trwa 5 dni, a opusz­czanie osłon jajowych przez kijanki następuje w okresie deszczów. Poprzez rozlewiska kijanki dostają się do kałuż. 2.p. występują w Ameryce Południowej i Środkowej oraz na Małych Antylach.

żaba potudniowobrazylijska

żaba poludniowobrazylijska (Eleutherodactylus nasutus) — gatunek płaza z rodziny —-żab południowych. Osiąga długość 4 cm. Ubarwienie brązowe w różnych odcieniach, plamiste. Ż.p. ma spiczasty nos i długie nogi. Mimo tej ostatniej cechy jest ona płazem powolnym, niechętnie skacze i w związku z tym daje się łatwo schwytać. , Żyje na bezleśnych górzystych obszarach, gdzie przebywa na liściach i gałązkach wysokiej roślinności trawiastej i krza­czastej, kilkadziesiąt cm nad powierzchnią ziemi. Samiec siedząc wśród roślinności wy­daje głos godowy podobny do dźwięku kastanietów, jednak bardzo nierytmiczny. Samica składa kilkanaście jaj między liśćmi roślin na wysokości 1,5—

—2 m nad ziemią 2.p. wystę­puje wyłącznie w południowej Brazylii.

-••żab południowych. Osiąga

długość 20 cm. Należy do na piękniej ubarwionych płazów Na jaskrawozielonym t grzbietu widnieją u niej duże2 nieregularne, czerwonobrązow plamy z żółtymi obwódkami, przez środek grzbietu biegn wzdłużny, jaskrawoczerwor pas. 2.r. charakteryzuje nil proporcjonalnie duża, silnii wysklepiona głowa, duże, osa' dzone na wierzchu głowy ócz;

oraz potężne szczęki. Nazw;

ż.r. pochodzi od sterczących nad oczami i ostro zakończo-1 nych wyrostków skórnyctl przypominających rogi. Ż.r. za-(| mieszkuje tereny leśne i pro*| wadzi lądowy tryb życia. Jestl, niezwykle drapieżna i żarłocz-^ na. Na pokarm jej składają siq':^ rozmaite, stosunkowo duże ''^s! zwierzęta, które z łatwością'|| pokonuje i pożera (myszy,' ja- "-f:

szczurki, płazy), oraz mięczaki, "|| gąsienice, owady. W hodowli-;.|| chętnie pożera nawet duże ,:^ szczury. Dla człowieka ukąszę- l|( nie jej jest bardzo bolesne. 2.r. .Jjjl czatuje na ofiary z ukrycia, 'H. przy czym zagrzebuje się w'.^ ściółkę leśną tak głęboko, że H. z nory sterczą tylko jej oczy. . % W czasie posuchy wykazuje |! niezwykłą wśród płazów właś- ,|;

ciwość: zagrzebuje się płytko |^ w ziemi, otacza szczelnym ko- ^ konem, utworzonym z włas- 'Jj' nych wylinek oraz ze śluzu, i .i^,;

zapada w letarg. Kokon, będący ^ dokładnym “odlewem" kształ- y:

ferm, w których rozmnaża się i hoduje ż.r. dla celów kon­sumpcyjnych. W warunkach hodowlanych przeżywają one 7 lat. Naturalnym siedliskiem ż.r. są wschodnie części Ame­ryki Północnej z wyjątkiem południowej Florydy. W za­chodniej części Ameryki Pół­nocnej żaby te zostały sztucz­nie zaaklimatyzowane. W pół­nocnych rejonach występowa­nia ż.r. liczebność ich jest znacznie mniejsza niż w połud­niowych, nigdzie jednak nie pojawiają się masowo.