amfiumy (AmpTiiiłTOźdae) — rodzina płazów z rzędu -upłazów ogoniastych. Płazy neoteniczne. Rodzina obejmuje tylko l rodzaj (Amphiuma) i 3 gatunki: dwupalcowe — A. means i A. pholeter oraz a. trójpalcowa (A. tridactylum), formy neoteniczne nie dające się przeobrazić hormonem tarczycy. Brak skrzel zewnętrznych, natomiast za głową po obu bokach ciała widoczne są pojedyncze otwory skrzelowe;
każdy z nich prowadzi do komory skrzelowej, w której znajdują się 4 łuki skrzelowe.
A mn-ia 9 r>nrv hnrrł-zrt dahn
amfiuma trójpalcowa
26
rozwiniętych i nieczynnych odnóży dwu- lub trójpalcza-stych. Posiadają również płuca. Zapłodnienie jaj jest prawdopodobnie wewnętrzne. Płazy o silnie wydłużonym, węgorzo-watym ciele. Poruszają się ruchami wijącymi. W związku z kształtem ciała nazywane są niewłaściwie “węgorzami z Kongo". A. występują na po-łudniowo-wschodnich obszarach Ameryki Północnej.
amfiuma trójpalcowa (Am-
phiuma tridactylum) — gatunek płaza z rodziny -»-amfium. Osiąga długość powyżej l m. Pokrój ciała węgorzowaty. Wszystkie odnóża zakończone 3 palcami. Ubarwienie kontrastowe, grzbiet ciemnobrunatny, boki ciała i brzuch jas-nopopielate. U a.t. występuje opieka nad potomstwem. Samica po złożeniu jaj na dnie zbiornika wodnego silnie się zwija, układa się na nich i w tej postaci strzeże gniazda. Nieznany jest los potomstwa w przypadku okresowego wyschnięcia stawu. A.t. żyje w zarośniętych zbiornikach wód stojących. Występuje na połud-niowo-wschodnich obszarach Ameryki Północnej. W niektórych rejonach tego obszaru znane są krzyżówki (bastardy) -»-amfiumy dwupalcowej z a.t.
amfizbeny -»obrączkowce.
ampleksus — specyficzny u-chwyt samicy płaza przednimi kończynami samca podczas pory godowej. Odruch ten zapewnia obecność samca w czasie składania jaj przez samicę oraz ich zapłodnienie. A. występuje powszechnie u płazów bezogonowych, rzadziej u płazów ogoniastych. Wyróżnić można 2 sposoby uchwytu—a. pachowy (aksilarny). spotykany m.in. u żab i ropuch, u których samiec przytrzymuje samicę pod pachami przednich kończyn, oraz a. pachwinowy (ingwinalny), występujący np. u kumaków, grzebiuszek i u rzekotek, u których samiec przytrzymuje samicę w pachwinach tylnych kończyn. A. aksilarny jest uchwytem niezwykle silnym, natomiast a. ingwinalny — znacznie słabszym i luźnym. U niektórych płazów ogoniastych
anakonda, sukuri (Eunectes murinus) — gatunek gada z rodziny -dusicieli. Rośnie do długości 9 m, wyjątkowo — do 10 m. Ma piękne ubarwienie. Na jasnoszarym tle głowy występują z obu boków, począwszy od oczu ku tyłowi, 2 czarne, szerokie pasy, a jasnooliw-kowe tło grzbietu pokrywają duże, okrągłe, ciemnobrązowe plamy, biegnące wzdłuż ciała parami lub pojedynczo, przy czym ułożone są na przemian. A. jest szczególnie silnie związana ze środowiskiem wodnym. Często czatuje na zdobycz zanurzona w wodzie, wychylając jedynie głowę nad jej powierzchnię. Tak ukryta może przebywać godzinami w jednym miejscu i bez ruchu. Jej pokarmem są różne duże zwierzęta, głównie ptaki i ssaki, a wśród tych ostatnich aguti, kapibary, świnie domowe, psy i inne ssaki przychodzące pić wodę. A. atakuje również i połyka rozmaite gady, jak młode kajmany i węże. Na lądzie przebywa w pobliżu wody. Po schwyceniu ofiary uzębioną paszczą, topi zdobycz lub dusi solotami ooteżneeo ciała i mar-
27
twą pożera. Dla człowieka jest również bardzo niebezpieczna, co potwierdzają stare legendy i opowiadania Indian, relacje podróżników oraz wzmianki na ten temat w literaturze herpetologicznej. Możliwość zaatakowania ludzi przez a. nie ulega żadnej wątpliwości, opisywane zaś ^akty pożarcia człowieka przez tak ogromnego węża są zupełnie realne. A. spotyka się nad brzegami rzek i jezior na nizinnych obszarach tropikalnej puszczy brazylijskiej. Obecność na lądzie zdradzają odrażającą wonią swoich ekskrementów. Są jajo-żyworodne. Samica rodzi jednorazowo do 94 młodych, najczęściej 20 do 40, długości od 70 do 80 cm. A. żyją w niewoli do 28 lat. Występują w Ameryce Południowej na wschód od Kordylierów, głównie w zlewiskach rzek Amazonki i Orinoko (Tabl. II/l).
Anapsida — podgromada ->-ga-dów o prymitywnej budowie ciała. Istotną ich cechą jest brak dołów skroniowych w czaszce. Związany z tym swoisty układ odpowiednich mięśni ogranicza sprawność ruchów żuchwy. A. obejmują 2 rzędy:
współcześnie żyjące żółwie oraz wymarłe w triasie koty-lozaury — najprymitywniejsze ze wszystkich znanych gadów.
anolis wodny (Anolis vermi-culatus) — gatunek gada z rodziny -»-legwanów. Jest niewielki i pięknie ubarwiony. Prowadzi na wpół wodny tryb życia. Przebywa na brzegach oądz w nurcie małych rzek i strumieni. Znakomicie i chętnie pływa, a w razie niebezpieczeństwa nurkuje i kryje s1? Pod kamieniami czy inny-m1 Przedmiotami w wodzie. Występuje na Kubie. Jamaice
i na niektórych sąsiednich wyspach Zatoki Meksykańskiej.
Archosauria — podgromada
->-gadów o czaszce typu diapsi-dalnego. Obejmuje 4 rzędy gadów wymarłych oraz l rząd współcześnie żyjących -^.krokodyle.
ariekin (Micrurus fulvius) — gatunek gada z rodziny-»-zdra-dnicowatych. Należy do węży z grupy -rProteroglypha. Rośnie do długości l m. Ma ubarwienie cynobrowoczerwone z szerokimi, czarnymi, poprzecznymi pasami, jasnożółto obrzeżonymi. Jest bardzo jadowity. W przypadku braku pomocy lekarskiej po ukąszeniu przez a. człowiek umiera w ciągu najdalej 24 godzin. Jad tego węża, zawierający dużo neurotoksyn, działa paraliżująco na system nerwowy. Przypadki śmiertelnego pokąsania człowieka przez a. nie są jednak częste, gdyż prowadzi on nocny tryb życia i nie jest agresywny. A. żywi się małymi jaszczurkami, wężami, żabami, pisklętami i owadami. Jest jajorodny. Zamieszkuje lasy oraz tereny pokryte zaroślami w południowych obszarach Ameryki Północnej oraz w Meksyku.
arrau (Podocnemis expansa)
- gatunek gada z rodziny Pelomedusidae, z podrzędu
-»żółwi bokoszyjnych. Stanowi największy gatunek spośród amerykańskich żółwi bokoszyjnych. Długość karapaksu samic dochodzi do 80 cm, a ciężar ich ciała — do 25 kg. Samce są o blisko połowę mniejsze od samic. Przednie kończyny a. mają po 5, tylne — po 4 palce, przy czym palce wszystkich kończyn spinają błony ołvwne. Średnio wvDukłv oan-
artrolept diugopalcewy
28
cerz grzbietowy cechuje gładka powierzchnia i oliwkowo-brązowe, ciemnoplamiste ubarwienie. Głowa, szyja i odnóża mają barwę brązową. U młodych okazów głowę pokrywają nieliczne, spore, jaskrawożółte plamy. A. występują w dużych rzekach Ameryki Południowej
— w Orinoko i w Amazonce
— oraz w ich bagnistych rozlewiskach, gdzie prowadzą ściśle wodny tryb życia. Żywią się głównie pokarmem roślinnym. W okresie składania jaj samice zbierają się w gromady liczące tysiące osobników i podążają co roku do tych samych miejsc, gdzie przyszły na świat, położonych na piaszczystych brzegach śródrzecz-nych wysp. W nocy składają na nich ogromne ilości jaj do wygrzebywanych przez siebie obszernych jam, o średnicy ok. l m i głębokości do 60 cm. Jedna samica składa od 80 do 200 jaj okrytych cienkimi, delikatnymi osłonkami. Zdarza się, że do jednego dołka znosi jaja kilka samic. Na obszarach rodzimego występowania a. mają duże znaczenie gospodarcze; mięso ich jest bardzo smaczne i pożywne, a z jaj uzyskuje się cenny, jadalny olej. Indianie łowią a. za pomocą sieci lub strzał z przywiązanymi do nich sznurami, umożliwiającymi zatrzymanie trafionego żółwia. Często też a. bywają hodowane w przydomowych stawach. Głównie jednak zbierane są jaja, które podobnie jak mięso a. stanowią przedmiot handlu. Corocznie przerabia się na olej przeszło 40 min jaj a. W związku z tym nastąpił w ostatnich latach gwałtowny spadek liczebności tego żółwia. A. oraz 7 Sipokrewionych z nim gatunków zamieszkuje północną część Ameryki Południowej.
Tylko l gatunek z rodzaju Po-docnemis występuje w Starym Świecie, na Madagaskarze.
artrolept długopalcowy (Ar-throleptis stenodactylus) — gatunek płaza z rodziny ->-żabo-watych. Rośnie do długości 4 cm. Podobnie jak wszystkie
Artrolept diugopalcowy
gatunki z rodzaju Arthroleptis cechuje go brak zębów pod-niebiennych, czego nie spotyka się u pozostałych przedstawicieli rodziny żabowatych. Trzecie palce przednich kończyn ma silnie wydłużone (co jest cechą rodzajową artroleptów). Żyje na lądzie. Aktywny w nocy, dzień spędza ukryty w ziemi. Występuje w południowej Afryce.
artrolept karłowaty (Art&ro-
leptźs pamulus) — gatunek płaza z rodziny -».żabowatych. Rośnie do długości 7,5 mm. Jest najmniejszy z dziś żyjących płazów. Prowadzi lądowy tryb życia. Ma zdolność za-grzebywania się w ziemi. Występuje w wilgotnych lasach południowo-zachodniej Afryki, w Angoli.
artrolept pstry (Arthroleptis variabilis) — gatunek płaza z rodziny ->-żabowatych. Rośnie do długości 3 cm. Na stopach tylnych kończyn ma duże. ro-
atelop Stelznera
gowe, ostre naroślą (modzele), za pomocą których zagrzebuje się w ziemi. Potrafi sprawnie skakać. Jest gatunkiem wybitnie lądowym. Jaja składa do wygrzebanych przez siebie ziemnych jamek. Zamieszkuje zarówno lasy, jak i wilgotne tereny bezleśne. W okresie suszy zapada w kilkutygodniowy sen. A.p. spotyka się na obszarach nizinnych oraz w górach do wysokości 1150 m n.p.m. Występują pospolicie w zachodniej Afryce, w Kamerunie.
artroleptella (Arthroleptella lightfooti) — gatunek płaza z rodziny ->żabowatych. Rośnie do długości ok. 2 cm. Poszczególne okazy wykazują wyjątkową rozmaitość ubarwienia — od ceglastoczerwonego, poprzez różne odcienie barw brązowych, aż do zupełnie czarnego. A. zamieszkują wyłącznie tereny górzyste o wilgotnym podłożu, gdzie przebywają na mchach w pobliżu źródeł. W okresie godowym samce wydają głos podobny do ćwierkania świerszcza. Małe pakiety jaj przyklejane są przez samice do wilgotnego mchu, kijanki zaś po opuszczeniu osłon jajowych natychmiast wślizgują się między pędy tych roślin. Rozwój kijanek trwa 7 do 10 dni i dopiero przeobrażone osobniki długości ok. 5 mm opuszczają dotychczasowe miejsce pobytu, uchodząc do wody. Rozmnażanie się w środowisku lądowym Jest u a. wyrazem przystosowania się do życia w górach, jedynymi bowiem zbiornikami wód powierzchniowych są tu rwące strumienie, nie dające odpowiednich możliwości rozwoju dopiero co wylęgłym z Jaj, małym i delikatnym ki-iankom. Na pokarm a. składają się rozmaite małe stawonogi. A. występują w południowej Afryce.
astrocja (Astrotia stokesii) — gatunek gada z rodziny -»-wę-ży morskich. Rośnie do długości 1,5 m. Ma ubarwienie grzbietu jaskrawoczerwone z czarnymi prążkami. Biologia a. jest podobna do biologii innych węży morskich. A. godują gromadnie. Raz udało się zaobserwować ogromne skupisko tych węży w Cieśninie Moluc-kiej. Skupisko to, obejmujące miliony stłoczonych ze sobą osobników a., przypominało rodzaj ciemnej, powyginanej kolumny grubości ok. 3 m, ciągnącej się na przestrzeni ok. 100 km, a więc widocznej aż do horyzontu. Przyczyną tego skupienia się a. było prawdopodobnie masowe odbywanie godów. A. występują od wybrzeży Nowej Gwinei i zachodniej części Archipelagu Malajskiego aż do północnych wybrzeży Australii.
atelop Stelznera (Atetopus stelznen) — gatunek płaza z rodziny ->.żab kikutowatych. Rośnie do długości 2,5 cm. Ma ubarwienie grzbietu czarne z żółtymi, nieregularnymi plamami, natomiast brzuszną powierzchnię tułowia i kończyn aż do palców — jaskrawopo-marańczową. Kroczy podobnie jak ropucha lub wykonuje krótkie skoki. W czasie pory godowej jest bardzo ruchliwy, przy czym osobniki obu płci wydają głos godowy. Rozpoczyna się on dźwiękiem podobnym do świstu, który jest powtarzany przez krótki czas, po nim zaś następuje dźwięczny, metaliczny trel, podobny do trelu naszej -^ropuchy zielonej. Jaja składane są w stawach, a nawet w większych kałużach. Mają one niezwykłą
antotomia ogona
30
właściwość bardzo szybkiego rozwoju, gdyż kijanki opuszczają osłony jajowe już w 24 h po złożeniu jaj. W przypadku niebezpieczeństwa dorosły osobnik wykazuje refleks kuma-ka, polegający na odwróceniu do góry dłoni i stóp. Wówczas stają się widoczne jaskrawe barwy brzusznej powierzchni ciała, będące sygnałem ostrzegawczym dla napastnika, skóra bowiem a.s. wydziela silnie trującą substancję. A.s. żyją aa piaszczystych wydmach porośniętych zaroślami. Występują w Argentynie.
•utotomia ogona — swoista właściwość niektórych gadów polegająca na samorzutnym odrzucaniu części ogona w pewnych okolicznościach. Jest ono możliwe dzięki występowaniu w środku trzonu każdego kręgu ogonowego słabego miejsca w postaci szczeliny wypełnionej tkanką łączną. Gwałtowny skurcz mięśni łączących 2 sąsiednie kręgi powoduje rozerwanie się trzonu kręgowego w tym miejscu i automatyczne rozdzielenie o-gona. -^-Jaszczurka dokonuje tego odruchowo w przypadku uchwycenia jej za ogon, a tak-
bachia gujańska (Bachia co-phias) — gatunek gada z rodziny -»-teid. Rośnie do długości 17 cm. Ubarwienie grzbietu jest brązowe, plamiste. B.g. wyróżnia się robakowatym kształtem ciała, brakiem przewodu słuchowego oraz silnie uwstecznionymi kończynami;
długość każdej z nich wynosi zaledwie 1/50 całej długości ciał* i zakończone są one
że w momencie przytrzymywania jej bez dotykania ogona lub nawet w razie ograniczenia możliwości swobodnego poruszania się, np. w ciasnym naczyniu (słoiku, pudełku). W wielu okolicznościach takie sa-mookaleczenie się gwarantuje jaszczurce życie, gdyż napastnik po schwyceniu jej zadowala się odrzuconym przez nią ogonem, podczas gdy ofiara ma wówczas sposobność uciec. Niewiele krwawiąca rana w miejscu oderwania się ogona w krótkim czasie ulega zabliźnieniu, ogon zaś zaczyna w pełni regenerować, tzn. odtwarzać utraconą część. Niekiedy zdarza się, że zamiast jednego regeneratu powstaje ich równocześnie kilka i w związku z tym spotyka się w naturze jaszczurki o 2, 3, a nawet 5 odtworzonych ogonach. Zdolność a.o. wykazuje wiele gatunków jaszczurek, natomiast stopień regeneracji jest u nich rozmaity. Na przykład u naszej -^jaszczurki zwinki uszkodzony ogon odrasta do normalnej długości, natomiast u padalca odznaczającego się szczególną łatwością a.o. u-szkodzony ogon ulega tylko zabliźnieniu, jednak nie odrasta.
3 palcami. B.g. porusza się wijącymi ruchami tułowia i ogona, układając wówczas odnóża wzdłuż boków ciała. Przy pomocy ogona może również wykonywać skoki na odległość ok. 30 cm i do wysokości ok. 25 cm. B.g. prowadzi naziemny i skryty tryb życia, drąży krótkie chodniki w miękkiej glebie. Zamieszkuje tropikalne, wilgotne lasy. Biologia b.g. jest słabo
31
bazylinek hełmiuty
poznana. B.g. występuje w Ameryce Południowej, w Gujanie.
bitagur (Batagur bascc) —gatunek gada z rodziny żółwi słodkowodnych (Emydidae), z podrzędu —-żółwi skrytoszyj-uych. Jest jednym z największych gatunków żółwi słodkowodnych. Długość jego kara-paksu dochodzi do 75 cm. Ma pancerz grzbietowy płaski i gładki, palce wszystkich odnóży spięte błonami pływnymi, a końce palców zaopatrzone w duże i silne pazury. B. prowadzi wyłącznie wodny tryb życia. Zamieszkuje większe rzeki. Żywi się wyłącznie roślinami. W lutym i marcu samice składają na przybrzeżnych ławicach piasku, w wygrzebanych przez siebie tylnymi kończynami jamach głębokości do 50 cm, 8 do 30 jaj podobnych do jaj kaczych. Jaja mają długość 7 cm, a ich ciężar dochodzi do 90 g. Składanie jaj odbywa się 2 do 3 razy w ciągu sezonu. Łączna liczba jaj produkowanych rocznie przez l samicę wynosi przeciętnie przeszło 50 sztuk. Nad niektórymi rzekami jaja składane są masowo. Tubylcza ludność wybiera je z piasku za pomocą specjalnych grabi, łowi również dorosłe żółwie do koszyków lub do sieci z zastawionymi w "ich przynętami w postaci roślin ulubionych przez te gady. 8. jest na ogół żółwiem rzadkim. Występuje w północnych Indiach, na Półwyspie Indo-chińskim i na Sumatrze.
1'atracholcgia -»-herpetologia.
bazyliszek helmiasty (BasiltS-
c'•is basiliscus) — gatunek gada z rodziny -».legwanów. Rośnie "o długości 80 cm. Na ogon Popada blisko 2/3 dłueości
ciała. Podobnie jak u innych gatunków z rodzaju bazyliszka. u b.h. zaznacza się wyraźny dymorfizm płciowy. Samca cha-
Bazyllszek hełmiasty
rakteryzuje zaokrąglony fałd skóry w postaci hełmu na głowie, grzebień skórny ciągnący się wzdłuż grzbietu oraz łus-kowate listewki na palcach tylnych kończyn. Grzebień składa się z 2 odcinków. Jeden z nich, znacznie wyższy, znajduje się na tułowiu, drugi, niższy, pokrywa przednią część ogona. Do grzebienia tego wnikają wyrostki ościste kręgów, dzięki czemu grzebień jest stale wzniesiony. U samicy brak jest tego wytworu skórnego. Poza tym samiec różni się od samicy bardziej jaskrawozielonym ubarwieniem oraz posiadaniem czarnych, poprzecznych pręg na tułowiu. B.h. prowadzą nadrzewny i ruchliwy tryb życia. Samce z reguły towarzyszą samicom. B.h. żywią się głównie rozmaitymi stawonogami. Jaia składała w tamkach w
bazyliszek piatkoglowy
32
ziemi. Występują w Panamie i Kolumbii.
bazyliszek piatkoglowy (Bas»-liscus plumifrons) — gatunek gada z rodziny -»-legwanów. Rośnie do długości powyżej 50 cm. Ma tułów i ogon wybitnie bocznie spłaszczone. U samców występuje na powierzchni czołowej wysoki, trójkątny płat skórny wielkości głowy oraz silnie rozwinięty, wa-chlarzowaty grzebień tułowiowy i ogonowy. Ubarwienie ciała jest zielone z licznymi jasnożółtymi nieregularnymi plamkami i słabo zarysowanymi ciemnymi pręgami na głowie i tułowiu, a na ogonie z ułożonymi na przemian jasnymi i ciemnymi szerokimi obwódkami. B.p. to jeden z najpiękniejszych bazyliszków. Prowadzi nadrzewny tryb życia. Z uwagi na wspaniale rozwinięte fałdy skórne, a przez to niesamowitą, o groźnym wyglądzie postać, ten właśnie bazyliszek jest głównym obiektem rycin oraz opowiadań i bajek osnutych na tle legendarnego smoka. B.p. żyją w Ameryce Środkowej na terenie Kostaryki (Tabl. 1/10).
bezjęzyczne (Pipidae) — rodzina płazów z rzędu -upłazów bezogonowych. Bardzo nieliczni przedstawiciele tej rodziny charakteryzują się kilkoma pierwotnymi cechami budowy ciała. Należą do nich — zupełny brak języka, brak powiek (z wyjątkiem gatunku Pseudo-hymenochirus z Konga), występowanie u larw i osobników dorosłych czynnego -^-narządu linii bocznej oraz u większości gatunków brak uzębienia zarówno na szczęce, jak i żuchwie. Poza tym w szkielecie osiowym występuje 5—7 kręgów przedkrzyżowych. Pewne
też gatunki prowadzą ściśle wodny tryb życia i na ląd nigdy nie wychodzą lub pojawiają się na nim w wyjątkowych okolicznościach, np. w czasie wysychania zbiornika wodnego. Niektóre z wymienionych cech są typowe dla ryb — niżej uorganizowanej gromady kręgowców. Tak np. język nie ma znaczenia przy pobieraniu pokarmu w wodzie, linia boczna stanowi główny narząd orientacji przestrzennej dla płaza żyjącego w środowisku wodnym. Poza przytoczonymi cechami przedstawiciele b. wykazują szereg bardzo swoistych cech biologicznych. Rodzina b. obejmuje 4 rodzaje i ok. 16 gatunków. B. występują w Ameryce Południowej (rodzaj Pźpa) oraz w Afryce Południowej (rodzaje Xenopus, Chymenochirus i Pseudochy-menochirus).
biczogon egipski (Uromastyx aegyptius) — gatunek gada z rodziny ->-agam. Rośnie do długości 65 cm. Ma głowę wybitnie zaokrągloną, zwężenie szyjne wyraźnie zaznaczone. tułów spłaszczony, gruby, oraz masywny ogon, mierzący ok. 1/3 długości ciała, najeżony wysokimi i ostro zakończonymi łuskami, a ściślej: rogowymi cierniami, ułożonymi w regularne pierścienie. Na pozostałej powierzchni ciała łuski są małe i stosunkowo gładkie. Zabarwienie grzbietu jest szaro-oliwkowobrązowe z licznymi, małymi, żółtawymi plamkami. B.e. zamieszkują tereny półpu-stynne piaszczysto-kamieniste, na których przebywają w miejscach porośniętych skąpą roślinnością. Mimo ociężałej i niezgrabnej postaci sprawnie ryją w twardym gruncie długie chodniki, służące im za schronienie. Podrażnione unoszą w
33
boa dusiciel
górę ogon i biją nim na boki, schwytane do ręki bronią się energicznie, raniąc boleśnie u-derzeniami maczugowatego o-gona. Na pokarm młodych osobników składają się głównie owady, natomiast okazy dorosłe są roślinożerne: odżywiają się zeschłymi i twardymi pędami roślin, a w hodowli chętnie jedzą miękkie i soczyste liście, owoce, kwiaty koniczyny itp. Zmiana rodzaju pożywienia zwierzęcego na roślinne następuje w związku ze zmianą uzębienia. U młodych jaszczurek z gatunku b.e. przednie zęby w szczęce wkrótce wypadają, a na ich miejsce pojawia się dłutowaty wyrostek kości międzyszczękowych, na żuchwie zaś przednie zęby ulegają w trakcie wzrostu stopniowemu stapianiu się w jedną płytkę. Tak zdeformowane u-zębienie nadaje się tylko do zrywania pędów roślin. Pokarm nie zostaje rozdrobniony, lecz połknięty w całości. W ten sposób powstaje wąska specjalizacja pokarmowa. B.e. występuje w północnej Afryce
— głównie w Egipcie — oraz na Półwyspie Synajskim i A-rabskim.
boa dusiciel (Boa corestrźctor)
— gatunek gada z rodziny
—^dusicieli. Rośnie do długości 5,5 m. Ubarwienie ciała i deseń są bardzo zmienne u różnych osobników. U form typowych grzbiet jest jasnobrązo-wy lub czerwonawy z ciemnobrązowymi, poprzecznymi plamami o nieregularnych kształtach, w których środku znajdują się silnie wydłużone, Jaskrawożółte smugi. Wzdłuż boków tułowia ciągną się pojedyncze rzędy podobnych Plam, znacznie jednak mniejszych, rombowego kształtu, o-toczonych jasnożółtymi obwódkami. B.d. jest jednym z najpiękniej ubarwionych węży świata, a deseń jego skóry na
leży do najbardziej koloro? i skomplikowanych pod względem rysunku. B.d. żyje w rozmaitych środowiskach ekologicznych. Zamieszkuje gęste tropikalne lasy, gdzie często prowadzi nadrzewny tryb życia, miejsca wilgotne nad brzegami rzek i strumieni, tereny o charakterze stepowym pokryte krzewami i tereny porośnięte niską roślinnością trawiastą. Występuje również w pobliżu domostw, w zagrodach i spichlerzach, w których łatwo znajduje pokarm w postaci myszy i szczurów. B.d. jest aktywny w nocy; dzień przesypia, ukryty wśród gałęzi drzew lub w rozmaitych ziemnych kryjówkach. Żywi się wszelkimi małymi kręgowcami, w tym jaszczurkami, ptakami, a z ssaków głównie gryzoniami. Z większych zwierząt pożera aguti, paki, opo-sumy. Podobnie jak wszystkie dusiciele jest niejadowity. Zdobycz chwyta uzębioną paszczą, oplata się wokół ciała ofiary, dusi ją, a następnie połyka martwą. Samice b.d. rodzą 15 do 64 młodych przeciętnej długości ok. 50 cm. Po 2 latach życia młode osiągają długość od 2 do 3 m. Hodowla b.d. nie sprawia większych trudności, węże te bowiem chętnie pobierają w niewoli pokarm i mogą tu żyć do 23 lat. B.d.
boa madagaskarski
występują wyłącznie na kontynencie amerykańskim — w Ameryce Środkowej i Południowej, od Meksyku do środkowej Argentyny na południu. Na tym obszarze żyje 8 pod-gatunków b.d. różniących się ubarwieniem i właściwościami ekologicznymi. Forma wyjściowa, z której rozwinęły się pozostałe (B. constrictor constrictor), występuje w lasach ''Brazylii, Peru, Kolumbii, Wenezueli i Gujany. Podgatunek B. constrictor imperator zamieszkuje Amerykę Środkową, a podgatunek B. constrictor occidentalis — północną Argentynę.
|