boa madagaskarski (Acranto-phis madagascariensis) — gatunek gada z rodziny -»dusi-cieli. Rośnie do długości 3 m. Ma grzbiet jasnoczerwony z rombowatymi, czerwonobru-natnymi, żółto obrzeżonymi plamami, zawierającymi żółte smugi w środku. Z boków tułowia znajdują się rzędy jasno oczkowanych, nieregularnych plam. Powierzchnia tylnej części ciała mieni się niebiesko-zielonymi barwami. Podobnie jak większość gatunków dusicieli b.m. przywiązany jest do środowisk leśnych i przebywa z reguły w pobliżu wody, do której bardzo chętnie wchodzi.
34
Żywi się małymi kręgowcami, głównie ssakami i ptakami. Jest wężem mało agresywnym;
schwytany, rzadko kiedy kąsa. Samice rodzą 3 do 4 młodych o stosunkowo znacznej długości (ok. 70 cm). B.m. występuje na Madagaskarze.
boa tęczowy (Epicrates cen-chria) — gatunek gada z rodziny -^-dusicieli. Bośnie do długości 2 m. Ma wyjątkowo piękne ubarwienie. Na czerwo-nobrunatnym tle grzbietu występuje rząd dużych, nieregularnych, okrągławych plam o barwie czerwonougrowej lub pomarańczowej, otoczonych ciemnymi pierścieniami. Boki tułowia pokrywają ciemnobrązowe plamy z podkowiasto wygiętymi, jaskrawożółtymi paskami. Powierzchnia skóry jest metalicznie błyszcząca i w słońcu mieni się wszystkimi barwami tęczy (stąd nazwa gatunku). B.t. zamieszkują lasy. Prowadzą nocny tryb życia. Są jajożyworodne. Młode są pstrokato ubarwione i niepodobne do rodziców. Z uwagi na piękne ubarwienie często hodowane w ogrodach zoologicznych. Występują w Ameryce Środkowej i Południowej po Argentynę.
bufotalina -»-parotydy.
chwytnica kolorowa
C
charyna (Charina bottae) — gatunek gada z rodziny ->-du-sicieli. Rośnie do długości 55 cm. Ma ubarwienie jednolite, jasnooliwkowozielone. Postać ch. jest nietypowa, z czym łączy się niezwykły behawior o-bronny. Otóż koniec jej krótkiego ogona ma tępe zakończenie, a przy tym jest grube jak głowa. Na pierwsze wejrzenie trudno nawet rozróżnić te dwa elementy ciała. W razie niebezpieczeństwa ch. zwija się w kłębek, a z jego środka wznosi do góry ogon, głowę zaś wychyla nieco na zewnątrz, ale spod ciała. Napastnik uderza oczywiście w ogon, znakomicie imitujący głowę $tzw. fałszywą głowę), a wówczas napadnięty czmycha. Liczne blizny na ogonie świadczą,
Cbaryna
że istotnie przyjmuje on na siebie ataki wrogów. Charyna przebywa na terenach górskich lasów szpilkowych, często w pobliżu potoków i miejsc wilgotnych. Ich pokarmem są rozmaite małe kręgowce. Samica rodzi raz na rok kilkanaście młodych długości 15 do 23 cm. Ch. występują w Ameryce Północnej — w Kalifornii oraz w Meksyku.
chromatotory — komórki barwnikowe (pochodzenia mezo-dermalnego) wypełnione swoistymi substancjami dającymi odpowiednią barwę. Istnieją 4 podstawowe grupy komórek barwnikowych: melanofory — zawierające ciemnobrązowe ziarenka melaniny, która w dużym skupieniu daje barwę czarną, lipofory (ksantofory) — zawierające żółte lub pomarańczowe pęcherzyki barwnika o charakterze tłuszczowym (komórki te dają barwy od żółtej do pomarańczowej), allotory (erytrofory) — zawierające karminowoczerwone kuleczki barwnika nierozpuszczalnego w eterze, alkoholu itp. (dają one barwy jaskrawe karminowo-czerwone), guanofory (wzgl. BUanin&fory) — zawierające
bezbarwne, opalizujące kryształki guaniny, które w odpowiednim ułożeniu dają barwę białą lub srebrzystą. Jeśli warstwa guanoforów leży na warstwie melanoforów i nastąpią pewne zmiany v/ cytologicznych "właściwościach guanoforów, wówczas powstaje strukturalna (nie barwnikowa) barwa niebieska wywołana interferencją fal świetlnych. Jeśli w tym układzie ch. znajdują się lipotory, wówczas powstaje strukturalna barwa zielona (połączenie barw niebieskiej i żółtej). Barwy strukturalne występują pospolicie u wielu gatunków płazów. Główne skupienia ch. w skórze płaza znajdują się między naskórkiem a skórą właściwą. Charakterystyczne barwy skóry płaza zależą od układu samych ch., przy czym szczególną rolę odgrywają stale ze sobą związane różne typy komórek barwnikowych, tzw. organy barwne. Natomiast chwilowe zmiany barwy skóry polegają na przemieszczaniu się (rozpraszaniu lub skupianiu) ziarnek barwnika wewnątrz ch. przy ich nie zmienionych kształtach. Zmiany barw skóry u płazów powstają pod wpływem różnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych (endo- i egzogennych).
chwytnica kolorowa (Agalych-nis callidryas) — gatunek płaza z rodziny -wzekotek. Rośnie do długości 5 cm. Podobnie jak wszystkie chwytnice, posiada smukły kształt tułowia, długie, cienkie nogi, na końcach palców przylgi i nieproporcjonalnie duże, silnie wystające oczy. Należy do wyjątkowo pięknie ubarwionych płazów. Jej grzbietowa powierzchnia ciała ma barwę jaskrawozieloną z jasnymi
chwytnica lemurowata
36 • 37
smugami, a boki tułowia i boczne powierzchnie tylnych kończyn — lazurowoniebieską z jasnożółtymi, poprzecznymi paskami, które przechodzą na kraj żuchwy. Palce wszystkich kończyn są czerwone, brzuch różowy, a tęczówki oczu ru-binowoczerwone, otoczone wąskim, czarnym paskiem. Źrenice oczu są pionowo eliptyczne. Ch.k. prowadzi ściśle nadrzewny tryb życia. Jaja składa do zwijanych przez siebie liści drzew. Występuje w Ameryce Środkowej.
chwytalca lemurowata (Phyl-lomedusa lemuri) — gatunek płaza z rodziny f-»-rzekotek. Rośnie do długości 6 cm. Ma niezwykle smukły tułów, cienkie i wątłe odnóża, gładką skórę, krótki i tępo ścięty pysk oraz ogromne, podobnie jak u lemura silnie wystające oczy. Źrenice jej oczu są pionowo eliptyczne. Końce wszystkich palców wieńczą słabo rozwinięte przylgi. Pierwsze palce przednich i tylnych kończyn są przeciwstawne pozostałym. Bton pływnych między palcami brak. Ubarwienie grzbietowej powierzchni ciała jest jednolicie żółtozielone, a brzuch, boki tułowia i boczne powierzchnie tylnych kończyn mają kolor różowy lub rdzawy. Czarne obwódki otaczają złocisto-żółte tęczówki. Niezwykle wyraziste i ogromne oczy dodają swoistego uroku. Ch.l. prowadzą ściśle lądowy tryb życia. Zamieszkują wyłącznie korony drzew. Są aktywne o zmierzchu i w nocy. Do wody nie wchodzą nawet w okresie godów. Wpuszczone do akwarium pływają niezdarnie i usiłu-ją wodę opuścić. Na gałęziach drzew poruszają się w sposób charakterystyczny dla wszystkich chwytnic, które są bardzo
powolne i poruszają się jakby z wielką ostrożnością lub niepewnością, zatem odmiennie niż inne rzekotki. Ch.l., siedząc na gałęzi, tylko częściowo wykorzystuje do tego przylgi, przede wszystkim zaś obejmuje gałązkę przeciwstawnymi palcami wszystkich kończyn i trzyma się jej tak mocno, że zdjęcie zwierzątka przemocą z gałązki grozi jego poważnym uszkodzeniem. Ch.l., chcąc się przenieść z jednej gałązki na drugą, nie skacze, lecz najpierw wysuwa w jej kierunku przednią kończynę i próbuje, czy gałązki dosięgnie, czasem przez dłuższą chwilę na próżno machając w powietrzu tą kończyną. Po uchwyceniu gałązki przenosi na nią tylną kończynę, a następnie całe ciało. Zarówno powolne ruchy ch.L, jak i sposób poruszania się po gałązkach przypominają łudząco ruchy kameleona. Ch.l., postawiona na ziemi, powoli kroczy, unosząc tułów od l do 2 cm nad jej powierzchnią, skacze zaś bardzo niezręcznie. Żywi się rozmaitymi małymi owadami. Łączenie się par odbywa się na drzewie. W celu złożenia jaj skojarzona para wybiera duży, zwisający liść i samica trzymając się przednimi nogami gałązki zbliża tylnymi kończynami jego brzegi do siebie, tworząc ze zwiniętego liścia rodzaj tulejki lub torebki. Samiec siedzący na samicy również pomaga jej w tej czynności tylnymi kończynami. Czasem zdarza się, że samica łączy ze sobą blaszki 2 liści. W czasie przytrzymywania zwiniętej blaszki liścia samica składa do niej jaja, które samiec zapładnia, galaretowate zaś osłonki jaj sklejają ze sobą zwiniętą blaszkę liścia. W miarę wypełniania się zwiniętego liścia jajami, żaby prze-S
cyU roczny
suwają się ku górze. Z reguły l para tworzy kilka takich gniazd, do których w ciągu l sezonu godowego zostaje złożonych łącznie ok. 100 jaj o dużych, bogatych w żółtko komórkach jajowych. Po złożeniu jaj para pozostawia gniazda ich własnemu losowi. Tego rodzaju gniazda formowane są zawsze nad wodą, a jaja rozwijają się bardzo szybko. Już na trzeci dzień od chwili złożenia jaj u embrionów pojawiają się skrzela zewnętrzne, w piątym zaś dniu osiągają zarodki największe wymiary, tj. ok. 10 mm długości, i w tym stadium opuszczają osłony jajowe. Kijanki mają przezroczyste ciało oraz duże, metalicznie błyszczące oczy. Po wydostaniu się z osłon jajowych larwy wypadają z gniazda wprost do wody, w czym często pomaga im ulewny deszcz, który je spłukuje. Kijanki przeobrażają się po kilku tygodniach pobytu w wodzie. Ch.l. występują w tropikalnej strefie Ameryki Środkowej (Panama, Kostaryka).
cykl roczny — zjawisko fizjologiczne polegające na o-kresowych i regularnie się pojawiających wahaniach intensywności funkcji różnych narządów w ciągu roku kalendarzowego. Rezultatem tego procesu jest występowanie w pewnych stałych okresach przeważnie jednego maksimum, a z kolei jednego minimum w czynności danego narządu w ciągu roku, co graficznie można przedstawić w postaci linii krzywej mniej lub więcej zbliżonej do prawidłowej sinusoi-dy. Powtarza się to z roku na rok w ciągu całego życia organizmu. Przebieg c.r. jest charakterystyczny dla danego narządu, a różny dla różnych
narządów. Na przykład, kiedy funkcja jednego z nich osiąga maksimum, w innym narządzie może wystąpić jego minimum. Wahania czynności jednego narządu mogą być bardzo małe, w innych zaś wahania ich funkcji mogą być znaczne. Tak więc organizm jako całość jest materialnym podłożem wzajemnie się przeplatających, a ściśle ze sobą skorelowanych procesów fizjologicznych zachodzących w jego składowych częściach, t j. narządach pracujących na zasadzie wahnień wahadła in plus i to minus. Swoisty c.r, zarówno w obrębie narządu, jak i w obrębie organizmu jest właściwością gatunkową, genetycznie zakodowaną i zharmonizowaną z tenologicznymi zjawiskami zachodzącymi w środowisku życia typowym dla danego gatunku. Czynnikami bezpośrednio wywołującymi zmiany funkcjonalne danych narządów są zmiany w ich strukturze cytologicznej, histologicznej, a także morfologicznej. Niektóre narządy płaaa, jak np. gonady, przewód pokarmowy, ciało tłuszczowe. niektóre wytwory skórne, np. modzele godowe, a nawet niektóre mięśnie podlegają w c.r. wyraźnym morfologicznym zmianom, dającym się określić parametrami wymiarowymi (cm, g). Podstawowym elementem sterującym zjawiskami c.r. jest czynność hormonalna przysadki mózgowej, dla której z kolei czynnik inspirujący stanowi działalność neurosekrecyjna podwzgórza (centrum cykliczności). To ostatnie centrum hormonalne nazwano “zegarem fizjologicznym", który niezawodnie w odpowiednim czasie kieruje zasadniczymi czynnościami żywego organizmu. Charakterys-
cylindrowiec koralowy
tyczną właściwością c.r. jest jego niezależność od warunków środowiska zewnętrznego (np. u niektórych płazów re-gresja przewodu pokarmowego, występująca zwykle w o-kresie zimowym, rozpoczyna się w pełni lata, owulacja u samic — w czasie pobytu ich jeszcze w zimowisku, a wędrówki na zimowiska rozpoczynane są jeszcze w okresie wysokich temperatur powietrza). Ostateczną zaś, poza-ustrojową konsekwencją ex. jest regularne w czasie występowanie wielu różnych zjawisk fenologicznych, np. sezonowych wędrówek zwierząt, budowy gniazd, występowania . pory godowej itd. Powszechnie znanym zjawiskiem związanym z c.r. jest składanie jaj w stałym terminie dla danego gatunku. C.r. u płazów jest stosunkowo dobrze poznany. Znamy c.r. ich przemiany gazowej, tzn. oddychania skórnego i płucnego, c.r. funkcji przysadki mózgowej, tarczycy, gonad, przewodu pokarmowego, zmiany zawartości wody w całym organizmie, zmiany zawartości lipidów w poszczególnych narządach i in. Ogólnie biorąc, stwierdza się wyraźną korelację funkcji różnych układów z okresem pory godowej płaza. U gadów c.r. jest poznany znacznie słabiej niż u płazów. Z innych rytmów biologicznych szczególnie ważny jest rytm dobowy, szczególnie dobrze poznany u człowieka.
cylindrowiec koralowy (Anilius scytale) — gatunek gada z rodziny węży ryjących (Anilii-dae), z podrzędu ->-węży. Rośnie do długości 85 cm. Ma prymitywne cechy budowy ciała, z których jedne wskazują na pokrewieństwo z -^dusicielami, inne — z -^-wężowatymi. Podobnie jak u węży z rodziny dusicieli u c.k. wystę-
Cylindrowiec koralowy
pują w szkielecie szczątki pasa miednicowego oraz widoczne na zewnątrz szczątki kończyn tylnych, tzw. pazury odbytowe, w postaci krótkich, zaostrzonych tworów, umiejscowionych po obu bokach szpary kloakalnej. Inną prymitywną cechą c.k., odróżniającą je od wyżej uorganizo-wanych węży jest obecność zębów na kości międzyszczę-kowej (praemaxilla). Zwarte, walcowate ciało e.k. pokrywają małe, gładkie i okrągłe łuski. Na głowie słabo wyodrębnionej od tułowia znajdują się bardzo małe oczy z okrągłymi źrenicami zakrytymi okularami. Stosunkowo gruby i krótki ogon jest tępo zakończony. C.k. wyróżniają się pięknym, jas-krawoczerwonym ubarwieniem z czarnymi, poprzecznymi sze-. rokimi pierścieniami, ułożonymi w regularnych odstępach wzdłuż ciała. Ubarwienie to upodabnia je do jadowitego ->-węża koralowego (stąd nazwa) lub do -»arlekina. C.k. zamieszkują wilgotne, tropi- •;
kalne lasy. Prowadzą ryjący ;
tryb życia. Żywią się płazami beznogimi, małymi jaszczurkami i wężami. Są jajożyworod-ne. Występują w tropikalnej ;
strefie Ameryki Południowej. ,
diabeł błotny
D
dendrelat plamisty (Dendre-lapłlis pictus) — gatunek gada z rodziny -^-wężowatych. Rośnie do długości ok. l m. Ma silnie wydłużoną, wąską i szpiczaste zakończoną głowę, cienki i w przednim odcinku bocznie spłaszczony tułów oraz długi i wyjątkowo cienki ogon. Szparowate i nieregularnego kształtu źrenice ustawione są poziomo. Na brzusznej powierzchni tułowia zaznaczają się biegnące wzdłuż ciała i skierowane na boki ostre krawędzie utworzone z łusek. Na zielonym tle grzbietu widnieją poprzeczne, regularnie ułożone, ciemne plamy. Ponadto cała powierzchnia ciała wykazuje charakterystyczny dla tego gatunku, jaskrawometaliczny połysk. D.p. przystosowany jest do nadrzewnego trybu życia, przy czym zarówno ubarwienie, jak i kształt ciała upodobniają go idealnie do długich '. cienkich gałązek. Dzięki brzusznym krawędziom bardzo szybko i zwinnie porusza się
Dendrelaf plamisty
po gałęziach. Żywi się przeważnie jaszczurkami i płazami nadrzewnymi. Samica rodzi
żywe młode. D.p. przestraszone udają martwe — nieruchomieją, szeroko otwierają pysk, bezwładnie wysuwają na zewnątrz język i w takiej pozycji pozostają przez dłuższy czas. Występują w południo-wo-wschodniej Azji, w Indiach, a także w Indonezji i na Cejlonie.
diabel błotny (Cryptobranchus alleganiensis) — gatunek płaza z rodziny skrytoskrzelnych (Cryptobraric?Mdae) z rzędu
-upłazów ogoniastych. Samiec rośnie do długości 68,6 cm, samica — 74 cm. Ogon osiąga 1/3 długości ciała. D.b. ma silnie spłaszczoną, szeroką głowę, wydłużony i grzbieto-brzusznie spłaszczony tułów oraz masywny, wysoki, bocznie spłaszczony ogon, opatrzony fałdami skórnymi, z których grzbietowy w postaci niskiej listewki zachodzi prawie do połowy tułowia. Występujące wzdłuż boków tułowia szerokie, mięsiste, pomarszczone fałdy skórne rozpoczynają się za głową, a kończą u nasady ogona. Również zewnętrzne skraje odnóży otoczone są fałdami skórnymi. Krótkie i grube nogi wieńczą krótkie i grube palce. Przednie odnóża mają po 4, tylne
— po 5 palców. Małe oczy, położone na bokach głowy, pozbawione są powiek, nozdrza znajdują się na samym końcu pyska, a otwór gębowy jest duży i głęboko wcięty. Osobniki dorosłe mają za głową l parę otworów skrzelowych lub czasem tylko l otwór umieszczony lewostronnie. W komorze skrzelowej znajdują się 4 pary łuków skrzelowych. Ubarwienie d.b. bywa zmienne — od szarego poprzez szarobrązo-
drzewołaz karłowaty
40
we do czarnego, z małymi, nieregularnymi, jaśniejszymi i-ciemniejszymi plamkami. D.b.
Diabel błotny
jest płazem ściśle wodnym. Zamieszkuje duże, średnio głębokie, a przy tym szybko płynące i bogato natlenione rzeki i strumienie. Wynika z tego, że określenie “błotny" nie znajduje uzasadnienia w charakterze typowego otaczającego go środowiska. D.b. prowadzi skryty tryb życia. Przebywa zwykle w miejscach o silnym prądzie i głębokości ok. l m i tutaj kryje się pod dużymi kamieniami, blokami skalnymi, wśród korzeni drzew itp. W nocy opuszcza kryjówki i żeruje. W czasie wyszukiwania pokarmu powoli kroczy po dnie lub przepływa krótkie odcinki za pomocą bocznych ruchów ogona. Rzadko wypływa na powierzchnię wody dla zaczerpnięcia powietrza. Na pokarm d.b. składają się wszelkie wodne organizmy, które potrafi połknąć. Należą do nich najczęściej robaki, raki, ślimaki, rozmaite płazy, ryby oraz ich ikra. D.b. jest zwierzęciem żarłocznym i w związku z tym często bywa przypadkowo chwytany na wędki zamiast ryb. Żarłoczność ta i drapieżność zyskały mu nazwę “diabła". Pora godowa u tego gatunku przypada na sierpień i wrzesień. Godujący samiec różni się od samicy silnie uwypuklonymi wargami kloakal-nymi. Samce przygotowują gniazda pod dużymi kamieniami, leżącymi w wodzie na dnie strumieni. W gnieździe
składa jaja zwykle kilka samic. Zapłodnienie jest zewnętrzne. Gniazda z jajami strzeże samiec, wychylając z kryjówki tylko głowę. Samica składa jaja w 2 długich, galaretowatych sznurach o bardzo misternym i oryginalnym kształcie. Każda komórka jajowa, otoczona galaretowatymi i przezroczystymi osłonkami, łączy się z drugą galaretowatym sznureczkiem. Skrzek przypomina swoim wyglądem sznur koralików, z których każdy znajduje się w tej samej odległości od drugiego. Sznury skrzeku przyklejane są do kamieni. Jedna samica składa w okresie godów łącznie 300 do 450 jaj. Średnica komórki jajowej wynosi 6 mm, średnica jaj z osłonkami —18 do 20 mm. W zależności od temperatury wody jaja rozwijają się od 2 do 4 miesięcy. Świeżo wylęgłe kijanki mierzą 3 cm. Kijanka wyrośnięta ma odnóża, dobrze rozwinięte skrzela zewnętrzne oraz płetwę ogonową z wysokimi fałdami skórnymi. Przeobrażenie następuje między 18 a 20 miesiącem, licząc od momentu o-puszczenia przez kijankę osłonek jajowych, przy jej długości wynoszącej 10 do 13 cm. Młodociane osobniki uzyskują dojrzałość płciową w 5 lub 6 roku życia. D.b. występują na południowo-wschodnich obszarach Ameryki Północnej oraz w części stanów Missouri i Arkansas.
drzewołaz karłowaty (.Dendro-hates pumilio) — gatunek płaza z rodziny -^drzewołazów. Rośnie do długości 18 mm. Stanowi najmniejszy gatunek spośród drzewołazów. Ubarwienie jego grzbietu jest jas- ::
krawoczerwone, upstrzone • czarnymi kropkami, kończyny <
drzewołaz złocisty
zaś są czarne. DJc. zamieszkują wilgotne lasy, gdzie często przebywają na liściach roz-
Drzewołaz karłowaty
maitych roślin. Występują w iropikalnej strefie Ameryki
Południowej.
drzewołaz malarski (Dendro-bates tinctorźus) — gatunek płaza z rodziny -^-drzewołazów. Rośnie do długości kilku centymetrów. Jego skóra wyposażona jest w liczne i dobrze rozwinięte gruczoły jadowe. Samica składa ok. 20 jaj, które zostają przyklejone do grzbietu samca. W ten sposób samiec opiekuje się złożonymi jajami, a następnie rozwiniętymi z nich kijankami, nosząc je na grzbiecie. Ubarwienie grzbietu d.m. jest błyszczące, czarne lub ciemnobrązowe z dużymi, okrągłymi, metalicznie błyszczącymi błękitnymi plamami. Podobnie jak u innych drzewołazów, gruczoły skórne d.m. zawierają silny jad, który służy Indianom do zatruwania strzał. Jad ten ma niezwykłą właściwość, znaną również u innych pokrewnych gatunków. Mianowicie u kolorowych papug, po wydarciu im zielonych piór i natarciu w tym miejscu skóry jadem d.m., wyrastają pióra odmiennej barwy — żółte lub czerwone. Dlatego nazwano tę żabę “malarską". Ostatnio jednak kwestionuje się ten fakt. D.m. żywią się rozmaitymi małymi o-wadami. Zamieszkują wilgotne lasy tropikalne strefy Ameryki Środkowej i Południowej.
drzewolaz trójpaskowy (Dere-
drobates trwittatus) — gatunek płaza z rodziny —^drzewołazów. Rośnie do długości kilku centymetrów. Należy do najpiękniej ubarwionych płazów bezogonowych. Grzbiet ma ciemnogranatowy z metalicznym połyskiem i z 3 wzdłużnymi, szerokimi pasami jas-krawożółtego koloru, łączącymi się w żółtą plamę na grzbietowej powierzchni głowy. Również grzbietową powierzchnię wszystkich kończyn pokrywają żółte pasy. W skórze występują liczne gruczoły, których jad służy Indianom do zatruwania strzał. D.t. zamieszkuje wilgotne tropikalne lasy, gdzie przebywa na pędach rozmaitych roślin. Żywi się o-wadami. Samiec opiekuje się złożonymi jajami, a kijanki
Drzewoiaz trójpaskowy
nosi na grzbiecie. D.t. występuje w Południowej Ameryce, w zlewisku Amazonki.
drzewolaz złocisty (Dełidro'oa-tes auratus) — gatunek płaza z rodziny -*.drzewołazów. Rośnie do długości ok. 5 cm. Na środku górnej szczęki ma łukowato wygięty rząd małych ząbków, a między palcami tylnych kończyn brak jest zupel-
drzewolaz złocisty
nie błon pływnych. Tylne odnóża są cienkie. W skórze występują liczne gruczoły zawierające bardzo silny jad o właściwościach neurotoksycznych, tzn. paraliżujących system nerwowy innych zwierząt. Ubarwienie grzbietu jest jasnozie-lonkawe z dużymi, okrągłymi, symetrycznie ułożonymi, ciemnobrązowymi plamami. Cała powierzchnia skóry ma silny, metaliczny, złocisty połysk (stąd nazwa). D.z. zamieszkuje cieniste miejsca w wilgotnych tropikalnych lasach. Prowadzi dzienny, częściowo naziemny, a częściowo nadrzewny tryb życia. Jest bardzo ruchliwy. Żywi się głównie małymi muchami. Wykazuje swoistą opiekę nad potomstwem. Samica składa zapłodnione jaja w liczbie od 2 do 20, najczęściej 6 do 10 sztuk, w wilgotnych dziuplach drzew. Jaja mają lepkie, nieregularnie kuliste, galaretowate osłonki oraz wyposażone są w dużą ilość żółtka. Po złożeniu jaj przez samicę, samiec pozostaje przy nich i roztacza nad nimi opiekę, chroniąc je przed wrogami. Po upływie ok. 2 tygodni z jaj wykluwają się kijanki, które natychmiast wpełzają na grzbiet samca, przyczepiają się do niego bardzo silnie i na jego grzbiecie, zatem w warunkach środowiska lądowego, odbywają dalszy rozwój. W tym okresie rozwoju larwy korzystają jedynie- z tej wody, która w postaci kropli deszczu spada na grzbiet samca. Jeśli w tym czasie jakaś kijanka odpadnie przypadkiem od swojego opiekuna, a trafi do wody, wówczas także rozwija się normalnie. Po upływie ok. 6 tygodni od momentu wyklucia się z jaj, tj. po osiągnięciu przez kijanki odpowiedniego stadium rozwojowego, samiec
wyszukuje dziuplę wypełnioną wodą, kałużę deszczową albo strumyk, zanurza się w wodzie
Drzewolaz złocisty
i wtedy kijanki samorzutnie opuszczają jego grzbiet i wkrótce odbywają -^przeobrażenie. Po roku młode żaby u-zyskują dojrzałość płciową przy długości ciała 2,5 do 5 cm. D.z. i inne gatunki drze-wołazów znane są od dawna Indianom, którzy używają jadu tych żab do zatruwania swoich śmiercionośnych strzał. Jad ten uzyskują Indianie prostym sposobem: nawlekają drzewołaza na koniec patyka i trzymają przez pewien czas nad ogniem, a wtedy pod wpływem wysokiej temperatury następuje kurczenie się tkanek skóry i wyciskanie z niej jadu. Wydobywający się jad z gruczołów skórnych ska-puje kroplami do podstawionego naczynia. Trucizna poddawana jest następnie przez pewien czas fermentacji, po czym macza się w niej końce strzał, na których wysycha. Siła jadu d.z. jest bardzo duża, o czym świadczy fakt, że małpy lub duże ptaki trafione zatrutą strzałą padają martwe natychmiast. Również dla dużych zwierząt i dla człowieka :
strzały zatrute tym jadem są !, bardzo groźne. Za pomocą tej 1 broni Indianie polują na róż- .
43
dusiciele
ne zwierzęta, jad bowiem nie wywiera żadnych ujemnych skutków po spożyciu ich mięsa. D.z. występują w Ameryce Środkowej — w Panamie i Kostaryce.
|