jaszczurki
78
stępuje dobrze rozwinięte oko ciemieniowe. Długość ciała dopiero co urodzonych jaszczu-
: Jaszczurka żyworodna
rek waha się od 3,5 do 4,3 cm. J.ż. zamieszkuje rozmaite środowiska ekologiczne, zarówno nizinne, jak i wysokogórskie, i pod tym względem jest gadem wyjątkowym. W odróżnieniu od -^jaszczurki zwinki j.z. stanowi gatunek wilgocio-lubny. Żyje na podmokłych łąkach, polanach śródleśnych, często w pobliżu rzek i staw-kow, rozlewisk it'p. W razie niebezpieczeństwa chroni się do wody, a nawet zagrzebuje się na krótko w mule dennym. W górach żyje również na terenach pozbawionych wód powierzchniowych. W Polsce j.ż. występuje na całym nizinnym obszarze, tu jednak nie jest pospolita. Znacznie częściej spotyka się ją w górach, gdzie sięga do 1700 m n.p.m. W Alpach dochodzi do wysokości 3000 m n.p.m., w Tatrach słowackich do 2400 m n.p.m. J.ż. występują na ogromnym areale od Pirenejów na zachodzie poprzez Europę i Azję aż do Sa-chalinu na Dalekim Wschodzie. Na południu Europy granicą ich zasiedlenia jest 41°N, a na północy, jako jedyne gady Yalearktyki, sięgają do Przylądka Północnego (71,6°N). W
Polsce podlegają całkowitej ochronie.
jaszczurki (Sauria) — podrząd gadów z rzędu -».łuskoskór-nych. Wykazują na ogół szereg charakterystycznych cech u-możliwiających łatwe odróżnienie ich od —>-wężów, niemniej jednak istnieją liczne gatunki, u których pewne z tych cech zacierają się lub nawet brak ich zupełnie. Gatunki te stanowią grupę przejściową między typowymi j. a typowymi wężami, które ewolucyjnie wywodzą się z j. Czaszka j. ma 2 doły skroniowe, dobrze rozwinięty górny łuk skroniowy oraz przegrodę międzyoczodołową. U wszystkich j. kości żuchwy są silnie ze sobą zrośnięte, paszcza ich jest więc nierozciągliwa. W związku z tym j. mogą miażdżyć pokarm znajdujący się w jamie gębowej. Swoistą cechą j. jest pokrycie brzusznej powierzchni tułowia co najmniej kilkoma wzdłużnymi rzędami tarczek lub łusek. U wielu gatunków występują rozmaite twory skórne w postaci rogowych “hełmów" i rogów na głowie, kolców, grzebieni na grzbiecie, płatków itp. U niektórych j. (np. u padalca zwyczajnego) pod łuskami występują małe płytki kostne (osteodermalne), tworzące wspólnie z łuskami rodzaj twardego i stosunkowo sztywnego pancerza. Ciało typowych j. jest wydłużone i zakończone różnie wykształconym ogonem. Z wyjątkiem waranów, agam, kameleonów, heloderm oraz niektórych legwanów, u wszystkich pozostałych gatunków j. ogon wykazuje właściwość -s-autotomii oraz regeneracji. Typowe j. mają dobrze wykształcone, pięciopalczaste odnóża. U licznych jednak ga-
79
jaszczurki guzowate
tunków zaznacza się tendencja do zaniku kończyn. Jednak nawet u gatunków o całkowicie zredukowanych kończynach istnieją szczątki pasa barkowego i miednicowego. Zanik odnóży przedstawia się rozmaicie. U jednych gatunków brak przednich kończyn, a tylne są szczątkowe (np. u -^płatonoga wężowatego), u innych występują przednie odnóża, brak jest natomiast tylnych (np. u -rótjolota), istnieją wreszcie gatunki (np. -^jaszczurka wężowata i ->-padalec zwyczajny) o zupełnie zredukowanych zarówno przednich, jak i tylnych kończynach. J. o dobrze rozwiniętych odnóżach poruszają się szybko i zwinnie, przy czym niektóre z nich (jak np. agama wodna i -^-bazyliszek hełmiasty) potrafią biegać na 2 tylnych kończynach, odpowiednio długich i mocnych. W czasie biegania unoszą ogon nad powierzchnią ziemi. Inne, poza normalnym sposobem lokomocji, wspinają się na drzewa i skaczą zręcznie z gałęzi na gałąź, wykorzystując przy tym boczne fałdy skórne do lotu ślizgowego (jak np. -»-smok latający), a niektóre potrafią wdrapywać się na pionowe ściany skalne. Gatunki j. pozbawione zupełnie odnóży pełzają po ziemi jak węże. Większość gatunków j. ma nieprzezroczyste, rozdzielone i ruchome powieki oraz otwory uszne i dobrze widoczne z zewnątrz błony bębenkowe. Język ma kształt bardzo różnorodny, u większości gatunków jest on na końcu mniej lub więcej wcięty. Wszystkie j. są uzębione. Osadzenie zębów jest typu akro- lub pleurodontyczne-go (->-gady). Jadowite gatunki .)• (—t-helodermy), opatrzone gruczołami i zębami jadowymi, należą do rzadkości. J. są
przeważnie jajoródne, rzadko' — jajożyworodne; do wyjątków należą gatunki żyworod-ne. Większość j. prowadzi lądowy i naziemny tryb życia, nieliczne gatunki są amfibio-tyczne, inne żyją na drzewach. Na pokarm j. składają się rozmaite stawonogi, głównie owady, niektóre gatunki są wybitnymi drapieżnikami pożerającymi mniejsze kręgowce, a tylko bardzo nieliczne gatunki odżywiają się wyłącznie roślinami (jak -»-legwan morski). Długość ciała j. mieści się w bardzo szerokich granicach, od ok. 3 cm <-»-gekkon krągłopal-cowy) do ok. 3 m (-^.waran z Komodo). J. są gadami wybitnie ciepłolubnymi i w związku z tym większość z nich zamieszkuje strefy tropikalne i subtropikalne wszystkich kontynentów oraz archipelagów i większych wysp oceanicznych. Spośród 23 rodzin j. 9 występuje w Starym Świecie, 6 w Nowym Świecie, natomiast 8 rodzin żyje w obu tych częściach świata.
jaszczurki guzowate (Xenosau-rźdae) — rodzina gadów z pod-rzędu -^-jaszczurek. Charakteryzuje się występowaniem na skórze grzbietu małych ziarnistych łusek oraz dużych rogowych, okrągłych guzów ułożonych w regularne poprzeczne rzędy. Brzuch pokrywają płaskie tarczki i łuski. Duże otwory uszne całkowicie zasłania skóra z małymi łuskami. W skórze właściwej znajdują. się — podobnie jak u -»-padal-cowatych — płytki osteodermalne nie stykające się ze sobą. Głowa jest masywna, szeroka i wysoka. J.g. uważane-są za grupę reliktowych gadów, żyjących w górnej kredzie do oligocenu. Były one bardzo podobne do obecnie ży-
jaszczurki kolczaste
80
jących, tylko znacznie większe. Niektóre z nich (np. Melano-saurus) osiągały długość 75 cm. Rodzina współcześnie żyjących j.g. obejmuje 2 rodzaje: Xeno-saurus z 3 gatunkami, występującymi w Meksyku i Gwatemali, oraz Shinisaurus z l gatunkiem, występującym w Chinach. Wszystkie 4 wymienione gatunki należą do rzadko spotykanych jaszczurek, których biologia jest słabo poznana.
jaszczurki kolczaste (Cordyli-dae) — rodzina gadów z pod-rzędu -^-jaszczurek. Do rodziny j.k. należą na ogół małe gatunki, największe zaś osiągają długość ciała 65 cm. Niektóre cechy budowy ciała j.k. wspólne są dla agam, scynków i jaszczurek. W systematyce j. k. zajmują miejsce między —-scynkami a -^.jaszczurkami właściwymi. Posiadają różnorodne ubarwienie ciała; niektóre gatunki bywają bardzo kolorowe. Pod tarczkami głowowymi i pod łuskami występują płytki osteodermalne. Mały zaokrąglony język, u niektórych gatunków słabo na końcu wcięty, pokryty jest brodawkami. Na tylnych kończynach znajdują się otwory gruczołów udowych. U większości gatunków odnóża są w pełni wykształcone, pięciopal-czaste i zakończone pazurkami. Natomiast niektóre gatunki z rodzaju Chamaesaura mają odnóża w różnym stopniu zredukowane i opatrzone tylko 2 palcami, zaś u Chamaesaura macrolepźs nastąpiła zupełna redukcja przednich kończyn. J.k. charakteryzują się dużymi, silnie wręgowanymi łuskami zakończonymi grubymi, ostrymi i sterczącymi kolcami. Na całym ciele łuski te ułożone są w bardzo regularne pierścienie. Szczególnie duże i kolczaste łuski pokrywają tył głowy i ogon, który nie wykazuje zdolności do -»-autotomii. Kolczaste łuski stanowią ochronę przed napastnikami. Niektóre gatunki np. Chamaesaura ae-raea, mają wężowatą postać i długi, gładki ogon. Część gatunków j.k. jest jajorodna, część jajożyworodna. JA. są gadami o aktywności dziennej, żywią się głównie owadami. Zamieszkują stepy i sawanny, dużo też gatunków żyje na terenach skalistych, gdzie w szczelinach i rozpadlinach skalnych znajdują dla siebie dogodne kryjówki. Rodzina j.k. obejmuje 4 rodzaje (CordyEus, Pseudocordylus, Platysawus, Chamaesaura) i ok. 27 gatunków. J.k. występują we wschodniej i południowej Afryce oraz na Madagaskarze. Największą liczbę gatunków znajdywano w południowej Afryce.
jaszczurki nocne (Xaretusźtdoe)
— rodzina gadów z podrzędu
—i-jaszczurek. Do j.n. należą nieliczne, małe gatunki o pokroju ciała typowych jaszczurek z dobrze wykształconymi, pięciopalczastymi odnóżami oraz ogonem. Podobnie jak u
—•-gekkonów, oczy j.n. osłonięte są okularami i posiadają eliptyczne źrenice. Grzbiet pokrywają małe łuski, brzuch zaś szerokie tarczki. J.n. prowadzą nocny tryb życia i wówczas są bardzo ruchliwe polując na rozmaite owady, pająki, skorpiony oraz inne małe zwierzęta, które stanowią ich pokarm. Dzień spędzają ukryte pod kamieniami, w szczelinach skalnych, pod zmurszałymi pniami drzew itp. Część gatunków j.n. jest żyworodna, rodzą tylko l lub 2 młode, pozostałe gatunki składają jaja,
81
jaszczurki pletwiaste
najczęściej również tylko 2. J.n. zamieszkują rozmaite środowiska strefy tropikalnej, w tym przeważnie nizinne, zwłaszcza wilgotne obszary, jak i tereny górzyste, gdzie żyją na obrzeżach szpilkowych lasów lub w rumowiskach skalnych. Niektóre gatunki znane z po-łudniowo-zachodnich krańców Ameryki Północnej należą do najpospolitszych jaszczurek na tamtych obszarach. J.n. występują w Ameryce Środkowej oraz na sąsiadujących z nią południowych terenach Ameryki Północnej, na Kubie oraz na kilku małych wysepkach u wybrzeży kalifornijskich.
jaszczurki pierścieniowate (An-
niellidae) — rodzina gadów z podrzędu -^-jaszczurek. Charakteryzują się zupełnym brakiem odnóży oraz nie występują u nich zewnętrzne otwory uszne. Podobnie jak u ->padalcowatych i -».scynków, grzbiet i brzuch pokryte są jednakowej wielkości małymi, okrągłymi i gładkimi, zachodzącymi na siebie łuskami, u-łożonymi w regularne pierścienie. Płytki osteodermalne są zredukowane. Szeroki, na końcu silnie spłaszczony pysk służy do rycia nor w ziemi. Oczy posiadają ruchome powieki. J.P. są gadami jajożyworodny-mi. Mimo dobrze wykształconych oczu prowadzą podziemny tryb życia. Rodzina j.p., ściśle spokrewniona z ->-padalcowa-tymi, obejmuje zaledwie l rodzaj Anniella z 2 gatunkami (A. pulchra i A. geronimemsis), zamieszkującymi wybrzeża Kalifornii w Ameryce Północnej.
Jaszczurki płetwiaste (Pygopo-didae) — rodzina gadów z podrzędu —»• jaszczurek. Do rodziny
j.p. należą gatunki o smukłej wężowatej postaci. Nie posiadają odnóży, jedynie po obu bokach szpary kloakalnej widoczne są • szczątkowe tylne odnóża w postaci krótkich, płetwiastych wyrostków pokrytych łuskami. U największego gatunku j.p. Lialis jicari, występującego na Nowej Gwinei, a osiągającego wielkość 80 cm, długość tych wyrostków wynosi 6 mm, u niektórych zaś małych gatunków zredukowane są do 2 małych łusek opatrzonych twardym kolcem. Ogólnie biorąc, długość tych szczątków nie przekracza l cm. Mała głowa jest ostro zakończona i słabo oddzielona od wąskiego, walcowatego tułowia, ogon. jest 2-krotnie dłuższy od reszty ciała. Grzbietowa powierzchnia głowy okryta jest dużymi, regularnie ułożonymi tarczkami, na pozostałej powierzchni ciała występują małe, gładkie łuski ustawione w skośne rzędy. Oczy opatrzone są przezroczystymi okularami, źrenice mają pionowe. Otwory uszne są małe, u niektórych j.p. brak ich zupełnie. Grzbiet j.p. ma najczęściej barwę szarą, brązową lub czerwonobrązową z ciemnymi plamami lub z pięcioma wzdłużnymi, ciemnymi pasami. Długość ciała różnych gatunków j.p. waha się w granicach 15—80 cm. Wszystkie gatunki j.p. prowadzą nocny tryb życia, wszystkie są jajo-żyworodne. Potrafią ryć w ziemi korytarze. Małe i średniej wielkości j.p. żywią się owadami, niektóre duże gatunki, opatrzone większymi, ostrymi i w tył skierowanymi zębami pożerają inne jaszczurki. Rodzina j.p. obejmuje obecnie 7 rodzajów i 13 gatunków. J.p. występują w Australii, na Tasmanii i na Nowej Gwinei.
jaszczurki tarczowate
jaszczurki tarczowate (Gerrho-saurźdae) — rodzina gadów z podrzędu -^jaszczurek. Najmniejszy gatunek (z rodzaju Tetradactylus) rośnie do długości 20 cm, największy (Zoreo-saurus maximus) do 65 cm. Na ogół j.t. mają kolorowe u-barwienie. Swoistą cechą j.t. jest występowanie na głowie dużej rogowej tarczki, zrośniętej z czaszką, poza tym wyróżniają się długim ogonem, łatwo ulegającym —>-autotomii, językiem pokrytym łuskowaty-mi brodawkami oraz wzdłużnymi, bocznymi fałdami skórnymi, ciągnącymi się od karku do nasady tylnych kończyn. U-możliwiają one jaszczurce swobodniejsze oddychanie. Grube łuski pozbawione kolców ułożone są w regularne, poprzeczne pierścienie (cecha —»jaszczu-rek pierścieniowatych). Łuski, wspólnie z podścielającymi je płytkami osteodermalnymi, tworzą rodzaj sztywnego pancerza tracącego sztywność jedynie w bocznych fałdach skórnych. U niektórych gatunków j.t. widoczny jest rozmaity stopień redukcji palców. U jednych kończyny mają po 4 palce, u innych po 3 lub po 3 palce w przednich, a po 2 w tylnych kończynach, dalej po l palcu, wreszcie u jednego gatunku brak jest w ogóle przednich kończyn. Gatunki o zredukowanych palcach poruszają się po ziemi ruchami wijącymi, podobnie jak węże. Gatunki z rodzaju Tracheloptychus, przebywające często nad brzegami rzek, posiadają przed zewnętrznym otworem usznym 'dużą, ruchomo osadzoną łuskę. W przypadku znalezienia się w wodzie, jaszczurka może tą łuską zamykać otwór uszny. J.t. prowadzą naziemny tryb życia, żywią się owadami, są jajorod-ne. Zamieszkują sawanny, tereny krzewiaste, obrzeża wi:
gotnych lasów tropikałnyc] Nieliczne gatunki żyją w pier. wotnych lasach. Niektóre wy. grzebują sobie w ziemi kry^, jówki. Rodzina j.t. obejmuje ( rodzajów {Gerrhosaurus, Żono, saurus, Tetradactylus, Trach* eloptychus, Angolosaurus
Cordylosaurus) i ok. 25 ga' tunków. Blisko połowa z nic( występuje na Madagaskarze pozostałe żyją w południowe i wschodniej Afryce aż do Zań zibaru i południowego Sudanu
jaszczurki wężowate afrykań' skie (Feyliniidae) — rodzin! gadów z podrzędu —^-jaszczur rek. Należą tu nieliczne, małe robakowatego kształtu gatunki pozbawione odnóży. Ewolucyj^ nie biorąc wywodzą się o< -^scynków. Nie posiadają łui kow skroniowych, oczu ora zewnętrznych otworów usz. nych. W szkielecie obecne ss jeszcze szczątki pasa barkowego. Osiągają długość ciała 30 cm. Prowadzą podziemps tryb życia. Silnie wykształco-i na tarczka dziobowa umożliwiaj drążenie w ziemi. Tarczki głowowe stopione są w duże rogowe płytki. J.w.a. spotyka się najczęściej pod spróchniałymi pniami drzew. Żywią się wyłącznie termitami. J.w.a. są "bardzo delikatnymi i wrażliwymi gadami. Znane są tylko 4 gatunki z rodzaju Feylmia. Występują wyłącznie w tropikalnej Afryce.
jaszczurki wężowate ślepe (Di-
bamidae) — rodzina gadów z podrzędu -^jaszczurek. Prawdopodobnie wywodzą się od ~>-scynków. Największy gatunek rośnie do długości 28 cm. Ich ciało jest wysmukłe, wężowato wydłużone, ogon krótki. Głowę pokrywają nieliczne, duże tarczki. Podobnie jak inne gatunki
kaczuga indyjska
i.w^ś. mają szczątkowy pas barkowy, oczy zaś są uwstecz-nione i zasłonięte skórą. U sarnie j.w.ś. brak jest w ogóle odnóży, natomiast samce mają tylne odnóża, ale zredukowane do małych, płetwiastych wyrostków pokrytych łuskami, które są widoczne po obu stronach szczeliny kloakalnej. J.w.ś. spotyka się często pod spróchniałymi pniami drzew, gdzie znaleźć można termity stanowiące ich pokarm. J.w.ś. są jajorodne — składają jaja otoczone wapiennymi skorupkami. Rodzina obejmuje l rodzaj Dźbamus z 3 gatunkami;
występują w Indochinach, na Filipinach i na Nowej Gwinei.
jaszczurki właściwe (Lacerti-
dne) — rodzina gadów z podrzędu —^jaszczurek. Mają wydłużone ciało, głowę pokrytą dużymi, symetrycznie ułożonymi rogowymi tarczami, wyraźne przewężenie szyjne, dobrze rozwinięte, pięciopalczaste odnóża oraz długi, łamliwy i łatwo regenerujący ogon. W czaszce występuje otwór ciemieniowy. Ostre, stożkowatego kształtu zęby osadzone są bocznie na kościach szczęki i żuchwy. Na pograniczu brzusz-"ej powierzchni szyi i tułowia znajduje się poprzecznie ułożony szereg większych łusek, tworzących tzw. kołnierzyk. Obecność lub brak kołnierzyka ma znaczenie taksonomiczne. Grzbietowa powierzchnia ciała pozbawiona jest tego rodzaju tworów skórnych, jak płatki, ząbki, kolce itp. Powieki są ruchome i nieprzezroczyste, jedynie u niektórych jaszczurek, gekkonów i scyn-ków występują “okulary". Szpara otworu odbytowego u-stawiona jest poprzecznie. J.w. mają dobrze rozwinięty narząd zmysłu węchu (-^-narząd Jacob-sona). U większości gatunków na brzusznej powierzchni ud występują duże -^-otwory udowe, ułożone na każdym odnóżu w l rząd. J.w. to gady wyłącznie lądowe, jajorodne, żywo-rodne lub jajożyworodne. Są one drapieżnikami. Główny ich pokarm stanowią stawonogi i rozmaite inne drobne zwierzęta bezkręgowe. J.w. występują w całej Palearktyce, od Wysp Kanaryjskich do Sachalinu włącznie, a poza tym spotyka się je w Afryce i w południowej Azji. Brak ich w Ameryce, Australii i na Madagaskarze. Jeden gatunek — -^-jaszczurkę żyworodną — spotyka się nawet poza kręgiem polarnym. Rodzina obejmuje obecnie 20 rodzajów i przeszło 150 gatunków.
K
kaczuga indyjska (Kachuga tęcza) — gatunek gada z rodziny żółwi słodkowodnych (Emydi-dne), z podrzędu —^żółwi skry-toszyjnych. Jej karapaks dochodzi do 40 cm długości. Pancerz grzbietowy jest średnio wypukły, 4 pierwsze tarcze kręgowe mają duże, wysokie, ostro zakończone i do tyłu skierowane wyrostki, tworzące zębaty kil. Ubarwienie karapaksu jest olłwkowozielone lub brązowe, z czerwonymi plamkami, otoczonymi czarnymi obwódkami. Skraje rogowych tarcz są jas-nożółte. Plastron ma barwę czerwonawą lub żółtawą w czarne plamy. Boki-głowy i szyi pokrywają biegnące wzdłuż
kajman krokodylowy
ciała, na przemian czerwone i żółte paski. Swoistą adaptacyjną cechą budowy ciała k.i. jest występowanie na wewnętrznej powierzchni pancerza grzbietowego płaskich wyrostków kostnych tworzących rodzaj kostnych komór, w których mieszczą się płuca. Dzięki tym wzmocnieniom kostnym ochraniającym płuca przed niekorzystnym wpływem nadmiernego ciśnienia wody k.i. przystosowana jest do długotrwałego nurkowania w głębokich zbiornikach wodnych. K.i. zamieszkują duże, czyste i głębokie rzeki lub zbiorniki wód stojących, gdzie znakomicie pływają i nurkują. Często wychodzą na brzeg w poszukiwaniu pożywienia. Głównym ich pokarmem są rośliny zarówno wodne, jak i lądowe. Okolicznościowo zjadają małe zwierzęta bezkręgowe. K.i. występują w południowej Azji — w zachodnim Pakistanie oraz w Indiach, w dorzeczach Indusu, Gangesu i Brahmaputry.
kajman krokodylowy (Caiman. crocodylus) — gatunek gada z rodziny -^.aligatorów. Osiąga długość 2,5 m. Ma głowę długą, płaską, na końcu pyska zwężoną. Jego pierwsze i czwarte zęby żuchwy są największe i wchodzą w specjalne otwory znajdujące się w górnej szczęce. Zdarza się jednak często, że z jednego lub z obu boków głowy zewnętrzna ścianka otworu dla czwartego zęba ulega zniszczeniu. Ubarwienie grzbietu jest oliwkowozielone w różnych odcieniach, a brzuch jasnożółty. K.k. jest mieszkańcem dużych rzek o spokojnym nurcie oraz ich dopływów, występuje również w ujściach rzek do morza, a poza tym na bagnach i w .rozlewiskach rzek. Chętnie przebywa również w
wodach zasolonych i w związJ ku z tym spotyka się go ' przybrzeżnych strefach mór
Kajman krokodylowy i
co umożliwia mu zasiedlany wysp położonych w niewielkie-odległości od kontynentu-Szczególną rolę w rozprzestrze-S nianiu się k.k. odgrywają o-« gromne i gęste skupiska roślin| wodnych, zwłaszcza hiacyntów! pokrywające w postaci jakbyi mat powierzchnię rzek. Odry-1 wające się od głównych skupisk:
fragmenty “mat", często o zna-1 cznej powierzchni, spływają^ jak tratwy z biegiem rzeki dóS morza, przebywające zaś na' ich powierzchni k.k. odbywają niezamierzoną wędrówkę. Na otwartym morzu “maty" niesione prądami wody trafiajs razem z k.k. w pobliże różnych wysp. Młode okazy żywią się głównie rozmaitymi wodnymi owadami, a pokarm dorosłych składa się ze słodko-wodnych krabów, ryb oraz innych większych zwierząt wodnych. K.k. rozmnaża się w ciągu całego roku, jednak głównym okresem rozrodu jest o-kres od stycznia do marca. Samica buduje w zaroślach w pobliżu wody gniazdo utworzone ze szczątków roślinnych i składa do niego 15 do 30 jaj. Dorosły samiec zajmuje pewien obszar i broni go przed innymi samcami, usiłującymi do niego wtargnąć. W ostatnich latach liczebność k.k. gwałtów nie maleje z powodu urządza
85
kameleon grzebieniasty
nią na nie masowych polowań w celu zdobycia cennej dla przemysłu galanteryjnego skóry tego gada. K.k. występują w Ameryce Środkowej oraz w Ameryce Południowej aż do ujścia Parany. Na terenach tych żyje ok. 5 podgatunków k.k.
kajsaka, żararaka lancetowata (Bothrops atrox) — gatunek gada z rodziny ->-grzechotniko-watych. Rośnie do długości 2 m. Nie posiada grzechotki. Ubarwieniem przypomina -»-ża-rarakę pospolitą. Jest bardzo jadowita głównie z tego powodu, że przy ukąszeniu "wydziela znaczną ilość jadu. Przypadki pokąsań przez nią ludzi należą do bardzo częstych, gdyż na niektórych terenach w Brazylii występuje pospolicie. Zamieszkuje prócz północnej Brazylii wyspę Martynikę, Trynidad i in. Na wyspy te k. została ongiś sztucznie wprowadzona przez plantatorów w celu odstraszenia niewolników od u-cieczki z plantacji do buszu.
kameleon Czterorogi (Chamae-Eeo guadncorrais) — gatunek
Kameleon Czterorogi
gada z rodziny -^.kameleonów. Rośnie do długości 20 cm. U samców na czołowej powierzchni głowy wyrastają 4 rogi, z których 2 duże znajdują się na końcu pyska, natomiast 2 mniejsze tkwią między oczami. Wszystkie 4 rogi, pierścienio-watej budowy, skierowane są poziomo ku przodowi, a końce dużych rogów sterczą daleko przed szczytem pyska. Samice rogów nie mają K.cz. występują w zachodniej Afryce.
kameleon fałszywy -»legwan czerwonogardzielowy.
kameleon górski (Chamaeleo montium) — gatunek gada z rodziny -^kameleonów. Rośnie do długości 25 cm. Samce mają na grzbiecie dobrze rozwinięty skórny grzebień, szczególnie wysoki w przednim odcinku ogona. Jest to efekt wyjątkowo długich wyrostków ościstych kręgów tego odcinka kręgosłupa. Poza tym u samców wyrastają na końcu pyska 2 długie, pierścieniowate rogi. Samice są pozbawione grzebienia i rogów. Zasadnicze ubarwienie ciała jest jaskrawozielone, przy skrajnych jednak zmianach barw staje się niemal czarne. K.g. przebywają na gałązkach niskich krzewów, na których są bardzo trudno zauważalne. Przestraszone ulegają charakterystycznemu zesztywnieniu, natomiast podniecone kiwają się na wszystkie strony, drżą, trzęsą głowami i otwierają pyski. Żywią się głównie owadami. Występują w Afryce, w Kamerunie.
kameleon grzebieniasty (Chamaeleo cristatus) — gatunek gada z rodziny ^-kameleonów. Rośnie do długości 15 cm. Charakteryzuje go wysoki, silnie ząbkowany fałd skórny, tworzący na grzbiecie i przednie] części ogona rodzaj grzebienia. Do fałdu tego wnikają długi®
'kameleon karłowaty
wyrostki ościste kręgów. Ubarwienie ciała jest zielone, a jedynie powierzchnia podgardzie-Iowa ma kolor jaskrawoczer-wony. K.g. podniecony, np. widokiem innego samca, nadyma gardziel do dużych rozmiarów, dzięki czemu czerwona barwa staje się bardziej widoczna. "K.g. występują w Afryce, w Kamerunie, Nigerii, Gabonie i •na wyspie Fernando Po.
|